Standpunt over de ruimtelijke inrichting van Nederland

Situatie

In Nederland is de ruimte schaars. Iedere vierkante meter grond heeft een bestemming. En dan zijn er ook nog grote ruimtevragen in ons land. Denk aan de opgaven voor woningbouw, het opwekken van duurzame energie, de uitbreiding van het stroomnetwerk met hoogspanningsmasten, de landbouwtransitie en nieuwe locaties voor oefenterreinen van Defensie. Om die opgaven ruimte te geven die ze verdienen is vaak een herinrichting van het landelijk gebied nodig. Dat kan vaak op een slimme manier door te kiezen voor oplossingen waarbij bijvoorbeeld tegelijkertijd stikstof wordt gereduceerd, stijgend water meer ruimte krijgt en landbouw toekomstbestendiger wordt.

Probleem

Ons landschap raakt voller door wegen, woningen en bedrijfshallen. Tegelijkertijd is het land stil, kleurloos en eentonig geworden. We hebben in Nederland weinig natuur, versnipperd over ons land, en de natuur die er is staat ernstig onder druk. Zeldzame soorten verdwijnen en zelfs een flink aantal tot voor kort algemene soorten zoals egel, patrijs en veldleeuwerik gaat sterk achteruit. Dat is erg. Want in de natuur hangt alles met elkaar samen en ook onze maatschappij is ervan afhankelijk. Als soorten verdwijnen stort het kaartenhuis van de biodiversiteit in elkaar. Zorgvuldig omgaan met onze ruimte, onze natuur, ons landschap en het water is daarom van groot belang voor onze eigen toekomst. 

Wat vindt Natuurmonumenten? 

Natuur en een natuurlijk landschap is een grote bondgenoot in het tegengaan van klimaatverandering, verminderen van wateroverlast en het zorgen voor schone lucht en drinkwater. Natuur kan broeikasgassen opslaan en daarmee helpen de snelheid van klimaatverandering te verlagen. Natuur helpt ons ook aan te passen aan gevolgen van klimaatverandering bij extreme droogte of stijgend water. Zo helpen Klimaatbuffers mee aan droge voeten en het zorgen voor voldoende zoet water. En bos vangt fijnstof op en helpt daarmee aan een schonere lucht. Wij roepen daarom overheden en andere partijen op natuur als bondgenoot te zien en haar de ruimte te geven. Wij vinden dat bescherming van natuur, erfgoed en landschap een leidende rol moet hebben in de ruimtelijke keuzes die gemaakt worden. 

Nederland kent een sterke traditie in ruimtelijke ordening. De ruimte in Nederland wordt al decennia planmatig geordend en ingericht. Onze ruimte is immers beperkt. Maar sterke regie vanuit de overheid blijft de laatste tijd uit. Gemeentes en provincies zijn verantwoordelijk voor ruimtelijke keuzes maar onderlinge afstemming ontbreekt. Dit leidt tot nog meer druk op de natuur en het dichtslibben van ons landschap. 

Om Nederland toekomstbestendig in te richten zijn scherpe ruimtelijke keuzes nodig. Natuurmonumenten vindt dat het Rijk meer regie moet hebben en dat zij moet werken aan een evenwichtige, toekomstbestendige oplossing voor de grote ruimtelijke vraagstukken.

Natuurmonumenten vindt dat Nederland zich in ieder geval moet houden aan de verschillende Europese en internationale verplichtingen, zoals die er onder meer zijn voor stikstof, waterkwaliteit en biodiversiteit. Overheden zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor de uitvoering hiervan en de vertaling hiervan in ruimtelijke plannen. Die verplichtingen en doelen zijn er niet voor niets; ze zorgen ervoor dat we een gezonde leefomgeving behouden.  

Bij de herinrichting van het landelijk gebied moeten overheden volgens Natuurmonumenten inzetten op een manier dat ook de natuur de ruimte krijgt. Bij voorkeur met meervoudig ruimtegebruik. Denk aan het combineren van landbouw en energieopwekking, zon- en windparken die zorgen voor verbetering van de biodiversiteit, meer mogelijkheden voor groene recreatie in het landelijk gebied en waterberging in combinatie met natuurontwikkeling in de vorm van Klimaatbuffers. 

Daarnaast vindt Natuurmonumenten dat het Natuurnetwerk Nederland (NNN) volgens afspraak volledig en op tijd moet worden afgerond om verdere achteruitgang van de biodiversiteit te voorkomen. En er moeten overgangszones rondom kwetsbare natuurgebieden (Natura-2000) komen om natuur te beschermen tegen bijvoorbeeld een overmaat van stikstof en tegen grote druk door recreatie. 

Wat doet Natuurmonumenten?

Natuurmonumenten werkt op verschillende manieren aan een natuurrijkere ruimtelijke inrichting van ons land. Dit doen we door bij overheden en andere partijen te pleiten voor een natuurrijker ruimtelijk beleid, door onze kennis in te zetten in bij ruimtelijke ontwikkelingen in de regio en via onze eigen gebieden. Als Natuurmonumenten leggen we dagelijks ruimtelijke puzzels met onze buren in onze ruim 300 gebieden waarbij we ons steeds afvragen: hoe kunnen we het landschap van de toekomst samen inrichten? 

• Natuurrijker ruimtelijk beleid

Natuurmonumenten pleit bij de Rijksoverheid, provincies, gemeentes en waterschappen voor meer bescherming en versterken van de natuur, monumenten en landschap. Denk aan het afmaken van het Natuurnetwerk Nederland (NNN), het realiseren van overgangszones rondom kwetsbare natuurgebieden (Natura-2000) en het verduurzamen van de landbouw zodat natuur en landbouw beter in balans zijn.

We blijven bewaken dat overheden zich houden aan bestaande (internationale) afspraken over natuur en milieu. We blijven ook bewaken dat integrale besluitvorming in ruimtelijke plannen in de praktijk daadwerkelijk leidt tot bescherming en verbetering van de natuur.

We hebben inbreng gegeven op de uitwerking van de Omgevingswet in Nationale- en Provinciale Programma’s Landelijk Gebied. We hebben bij het maken van de Omgevingswet zelf gepleit voor het waarborgen van natuur en landschap in de nieuwe regels en de noodzaak van voldoende kennis, kunde en financiën bij gemeenten en provincies om belangen integraal te kunnen afwegen.

We maken ons er hard voor dat er financiering is voor de nodige investeringen in onze leefomgeving en ons platteland. We riepen de overheid op tot de aankoop van grond. Deze zogenaamde landschapsgronden kunnen worden ingezet voor natuurinclusieve landbouw, natuur, recreatie en klimaatbuffers. Alleen zo wordt de overgang naar duurzame landbouw voor duizenden boeren haalbaar en komt het proces naar de landbouw van de toekomst wél op gang. 

Ten slotte heeft Natuurmonumenten zich intensief ingezet voor de Europese Natuurherstelwet. De wet is per juli 2024 in werking getreden en zorgt voor natuurherstel, klimaatadaptatie en een gezonde leefomgeving.

• Ruimtelijke ontwikkelingen in de regio

We zetten ons in voor zorgvuldige locatiekeuze van duurzame energie, bijvoorbeeld van windmolens, de aanlanding van wind op zee en van zonneparken. We vragen nadrukkelijk aandacht voor goede inpassing in natuur en landschap. Wij roepen Defensie op om kwetsbare natuur te ontzien bij de plannen voor nieuwe locaties voor oefenterreinen voor militaire oefeningen. 

Natuurmonumenten volgt ruimtelijke ontwikkelingen op de voet en boekt concrete successen bij ontwikkelingen die anders natuur en landschap zouden schaden. Zo is er winst voor de natuur in het Gooi. De plannen zoals die er lagen rond Paleis Soestdijk gaan niet door. Ze zijn te grootschalig en de gevolgen op de beschermde natuur zijn onvoldoende onderzocht en onderbouwd. En met steun van meer dan 100.000 Kustbeschermers zijn er landelijke afspraken over de bescherming van onze kust gemaakt. Ongerept strand of duin blijft ongerept. In gebieden waar nu geen bebouwing is mag niet gebouwd worden. In Noord-Brabant is voorkomen dat er een megastal gebouwd werd direct naast het kwetsbare en beschermde natuurgebied Kampina. 

•  Eigen gebieden

Natuurmonumenten is eigenaar van ruim 112.000 hectare natuur in Nederland. Daar krijgt de natuur de ruimte. We beschermen en versterken de Nederlandse natuur, biodiversiteit, het landschap en ons cultureel erfgoed dat daar onlosmakelijk mee verbonden is. We zijn met onze gebieden geworteld in de samenleving en in de geschiedenis. Door het hele land werken we al ruim een eeuw samen met onze buren: bewoners, boeren, bedrijven.

Wat kan jij doen?

Je kan je stem laten horen over de ruimtelijke plannen in je eigen omgeving. Dat doe je door je wensen en ideeën aan de gemeente of provincie mee te geven als er een nieuwe omgevingsvisie, -plan of -programma wordt gemaakt. Tips en inspiratie kan je hier vinden.  

Nieuws over ruimtelijke ordening