De natuur is ziek

Waarom is ruimte voor natuurherstel zo hard nodig?

Wereldwijd staat de natuur er niet goed voor, maar wanneer we inzoomen op Europa staat in ons eigen land de biodiversiteit het zwaarst onder druk, hebben we het kleinste percentage natuur, kampen we met de hoogste stikstofuitstoot per hectare en met de slechtste waterkwaliteit.

Harde cijfers onderstrepen dit: Nederland kent nog maar relatief weinig natuur: onze heide, bossen, duinen en stranden beslaan maar 12% van ons totale landoppervlak. Inmiddels voldoet nog maar 1% van ons water in de natuur aan de wettelijke kwaliteitsnormen van de Kaderrichtlijn Water. Zo’n 90% van onze habitats verkeert in een matige tot zeer ongunstige staat. Maar 15% van de  populaties van oorspronkelijk in Nederland voorkomende soorten is nog over.

Ongeveer 40% van alle in Nederland voorkomende planten en dieren staan op de internationale Rode lijst van bedreigde soorten. Maar liefst 85% van de soorten is al verdwenen en van de overgebleven soorten staat nog eens 80% op het kantelpunt van verdwijnen. Plaatselijk zijn insectenpopulaties sinds de jaren 80 tot wel 76% geslonken.

Daar waar het slecht gaat met de insecten, heeft dat gevolgen voor een heel ecosysteem. En natuurlijk voor ons mensen, omdat wij afhankelijk zijn van insecten om onze gewassen te bestuiven, van schoon water om te drinken en van bomen voor onze zuurstof. Daarom is natuurherstel zo hard nodig; biodiversiteit moeten we koesteren. Voor de natuur en ook voor onszelf, want deze is van grote invloed op de lucht die wij inademen, het water dat wij drinken en het voedsel dat wij eten. Biodiversiteit verdient daarom onze bescherming en dat kan alleen als deze groeit.

Klimaatverandering: pieken in neerslag

Door klimaatverandering kent Nederland vaker periodes van uitzonderlijke neerslag en lange droogte. Er valt niet meer regen, maar de regen die valt, valt vaker in de vorm van extreem harde regenbuien. Die regenbuien zorgen bij ons en in andere delen van Europa, voor extremere pieken in de rivierpeilen. Omdat Nederland een laaggelegen rivierdelta is, stromen die pieken uiteindelijk ook langs ons. Rivieren, sloten en kanalen kunnen die piekhoeveelheden water niet aan, met wateroverlast en overstromingen tot gevolg. Sommige planten- en diersoorten bloeien juist op wanneer hun omgeving delen van het jaar onder water staat, maar bij extremen of wanneer die overstromingen te vaak voorkomen, krijgen ook zij moeite om het hoofd boven water te houden. Overstromingen zorgen ook nog eens voor veel zwerfafval in de natuur en kan ertoe leiden dat vervuild water uit de rivieren kwetsbare planten en dieren bedreigd.

Lees hier meer over klimaatverandering

Klimaatverandering: extreme droogte

Voor droogte geldt datzelfde; daar zijn sommige planten- en diersoorten prima op gebouwd, maar wanneer dit extreme vormen aanneemt, wordt voortbestaan erg lastig. Bij extreme hitte kunnen insecten en cruciale vogelsoorten geen voedsel meer vinden in de keiharde, verdroogde aarde. Ook al worden de ergste watertekorten in de jaren na de droogte op veel plekken weer aangevuld, de sterfte onder die diersoorten brengt onze natuur voor lange tijd uit balans. Bovendien leidt een opeenvolging van droge zomers naast verlies van biodiversiteit uiteindelijk ook tot bodemdaling, veenafbraak en het niet tot ontwikkeling komen van jonge boompjes, heidestruiken en andere plantensoorten. Ook insecten, amfibieën en vissen krijgen in te vaak droogvallende poelen, beken en sloten minder kans zich voort te planten of gaan dood. Zonder structurele vernatting krijgt de natuur eenvoudigweg te weinig kans om te herstellen.

Lees hier meer over droogte

Water: van afvoeren naar vasthouden

Nederland is bedreven in het razendsnel afvoeren van water naar de zee met diepe sloten, kanalen, rechtgetrokken beken en met gemalen. Met deze aanpak hielden we decennialang droge voeten in onze drassige rivierdelta. Maar de huidige tijd vraagt om een omslag in waterbeleid; om het landschap aan te passen aan de eisen van het veranderende klimaat, moeten we juist meer water vasthouden in natuurlijke meren, rivieren, overloopgebieden, meanderende beken en sponzige veenlanden. We hebben inmiddels al tientallen zogenoemde klimaatbuffers aangelegd, maar er zijn nog veel meer van dit soort natuurlijke sponsgebieden nodig.

Lees hier meer over klimaatbuffers

Water: vervuiling en lozingen

Vervuild water in natuurgebieden veroorzaakt sterfte van kwetsbare planten en dieren. Voor sommige kwetsbare soorten kan een kort moment met een beetje vervuiling al de nekslag zijn. Soorten die wat beter tegen vervuiling kunnen, krijgen het door aanhoudend slechte water- en oeverkwaliteit alsnog moeilijk. De gevolgen van de vervuiling zijn divers en hangen af van het type verontreiniging:

• Industriële lozingen geven veel verschillende problemen. Denk aan te hoge concentraties van PFAS in vissen met gezondheidsrisico’s van dien. Of aan ophoping van microplastics in het water.
• Bestrijdingsmiddelen die in land- en tuinbouw worden gebruikt, komen ook in het water terecht. Daar brengen ze schade toe aan insecten en planten die op en rond het water leven.
• Via de landbouw en ons riool mengen zich ook medicijnresten met ons water. Resten van onder meer de anticonceptiepil en antidepressiva, gebruikt door miljoenen Nederlanders, zorgen voor hormoonverstoringen bij vissen. Het filteren van deze stoffen is mogelijk maar tegelijkertijd zeer kostbaar.
• Meststoffen die over het land worden uitgereden en riool overstorten, zorgen in sloten en plassen voor een te hoog gehalte nitraat en fosfaat, stoffen die het water heel voedselrijk maken. Algen houden erg van voedselrijk water, vertroebelen het en verlagen het zuurstofgehalte. Daardoor verdwijnen belangrijke waterplanten- en waterdiersoorten en gaan sommige (exotische) soorten juist woekeren.

Lees hier meer over watervervuiling

Grondwater: van laag naar hoger

Nederland houdt de grondwaterpeilen bewust laag. Vroeger hielden we daarmee onze huizen droog, tegenwoordig doen waterschappen dit vooral voor de landbouw; zodat zware machines bijvoorbeeld niet in de drassige grond wegzakken. In droge periodes zakt het grondwater nog verder weg, mede door het oppompen van grondwater voor bijvoorbeeld ons drinkwater en besproeiing van gewassen en tuinen. Hierdoor kunnen de bomen en planten in natuurgebieden steeds lastiger met hun wortels bij het water en ontstaat er verdroging en kunnen planten en bomen afsterven. In gebieden met een veenbodem, breekt dat veen (organisch plantenmateriaal) af doordat het met de lucht (zuurstof) in aanraking komt. Daardoor daalt de bodem, terwijl tegelijkertijd de zeepspiegel stijgt, en komen er schadelijke broeikasgassen vrij die klimaatverandering nog verder aanjagen.

Lees hier meer over natuurschade en oplossingen rond verdroging en droogte

Grondwater: verzilting van de bodem

Doordat we de grondwaterpeilen laag houden en de bodem daardoor daalt, wordt vooral in laag gelegen kustdelen van Nederland de invloed van zout zeewater steeds groter. We noemen dit ‘brakke kwel’; water dat vanuit zee via onze boden door opwaartse druk in het binnenland omhoogkomt. Daar zorgt het voor verzouting of verzilting van het water en daar kunnen een behoorlijk aantal planten en dieren niet goed tegen. Door klimaatverandering verwachten we dat de zeespiegel nog verder gaat stijgen. De druk van de zee op ons grondwater neemt daardoor toe en daarmee ook de verzilting van onze bodem.  

Natuurgebieden: versnippering maakt kwetsbaar

In het dichtbevolkte Nederland is relatief weinig ruimte voor natuur. De natuurgebieden die we kennen, liggen vaak versnipperd over Nederland, liggen ver uit elkaar en worden doorsneden door bebouwing, wegen en hekken. Wanneer leefgebieden klein zijn en er te veel obstakels zijn om van het ene naar het andere gebied te komen, beperkt dat het contact van plant en dier met soortgenoten. Door obstakels te verminderen en gebieden te verbinden met tunnels, ecoducten en corridors, kunnen soorten vrijer en veiliger bewegen. Door meer natuurgebieden aan te wijzen en bestaande gebieden uit te breiden, versterken we de biodiversiteit en zorgen we ervoor dat de natuur en biodiversiteit robuuster en sterker wordt. Ook het landelijk gebied en steden kunnen hieraan bijdragen door in plaats van eentonige weilanden met gras of geasfalteerde parkeerplaatsen juist hagen, bloemrijke bermen, waterlopen en andere landschapselementen in het landschap terug te brengen. Zo voelen meer planten en dieren zich thuis in grotere delen van ons land.

Lees hier meer over hoe we versnippering tegengaan

Wat doet Natuurmonumenten?

Door financiële steun van onze vele leden en gulle gevers kopen we actief gebieden aan en zorgen daardoor mede voor verdere uitbreiding van het totale areaal natuur in Nederland. In onze gebieden beschermen we natuur, planten en dieren en voeren herstelwerk uit om de achteruitgang van de natuur tegen te gaan. We werken constructief samen met veel partijen om de gevolgen van de achteruitgang sterker te kunnen aangaan, maar weten ook dat tijdelijke herstelmaatregelen op een bepaald moment niet meer werken.  Daarom zetten we ons in om natuurherstel hoog op de politieke en maatschappelijke agenda te krijgen en houden en de urgentie achter dit herstel aan iedereen zo goed en helder mogelijk uit te leggen. Ook voeren we campagne om de natuur een stem te geven voor de politici en beleidsmakers op alle bestuurslagen, die kunnen werken aan natuurherstel.

Lees hier meer over onze visie

Wat kun jij doen?

Teken onze petitie voor schoon en voldoende water. Bestel het actiepakket om je eigen tuin klimaatproof te maken. Sluit je aan; door lid te worden van Natuurmonumenten help je ons natuur aan te kopen, te herstellen en te beschermen. Hoe meer leden ons steunen, hoe sterker bovendien onze stem in het politieke en maatschappelijke debat. Of steun ons eenmalig om de mooiste natuur en erfgoed voor Nederland te beschermen en behouden.