Werken aan weerbaar bos

Bart Zwiers komt graag in het bos, zeker als dat er sprookjesachtig uitziet. Het Norgerholt bijvoorbeeld, in Noord-Drenthe. “Echt een schitterend bos op een van de oudste bosgronden van ons land. Het staat vol met dikke eiken, breed uitwaaierende hulst en heeft een rijke ondergroei. Je vindt er allerlei soorten (korst)mossen, paddenstoelen, vogels en insecten. Een bos zoals we dat graag zien, met een gezond ecosysteem. Daar hoef je als bosbeheerder weinig aan te doen. De meeste ingrepen beperken zich tot het omzagen van bomen die voor het verkeer een gevaar opleveren. Het bos mag verder volledig zijn eigen gang gaan.”

Plantagebossen

Maar het Norgerholt is klein; met 27 hectare is dit het kleinste natuurgebied van Nederland met de Natura-2000 status. En zo’n natuurlijk bostype vormt echt een uitzondering.  

“De meeste bossen in Nederland zijn voormalige plantagebossen”, licht Bart toe. “Ze zijn vooral in de 19e en 20e eeuw aangeplant voor de houtoogst. Het begon met dennenbos voor de productie van mijnhout (voor het stutten van de mijngangen in Limburg). Later kwamen er allerlei snelgroeiende boomsoorten van andere continenten bij. Zo ontstonden uniforme bossen, met bomen van dezelfde leeftijd en van dezelfde soort. Ze hebben lange stammen en kleine kronen. Er zijn nauwelijks oude bomen en ook geen dode dikke bomen. Het aantal plant- en diersoorten in dergelijke bossen is beperkt.”

Omvormen

Natuurmonumenten is al jaren bezig om deze vroegere productiebossen om te vormen tot natuurlijke bossen. “Er zijn vijf belangrijke zaken waarmee we de ontwikkeling van het bos kunnen sturen”, vertelt Bart. “Het creëren van open plekken, het terugdringen van exoten, het geven van ruimte aan toekomstbomen (inheemse bomen die kunnen uitgroeien tot woudreuzen), het laten staan van dode bomen en de instandhouding van brede bosranden.“

“Dat doen we zonder heel intensief te gaan beheren. We geven het bos de tijd en de ruimte om uit te groeien tot een gevarieerde bosgemeenschap. Een bos met jonge en oude bomen, dode bomen, open plekken en bosranden waarin allerlei levensvormen tot ontwikkeling komen. Op veel plekken zie je daar de resultaten van. Neem Berkenheuvel in het Drents-Friese Wold. Dit was ooit een eenvormig dennenbos. Langzaamaan verandert dat in een gemengd bos met steeds meer variatie.”

Bedreigingen

Dankzij de omvorming van bossen is de biodiversiteit in veel bossen verbeterd. Er ontkiemen nieuwe plantensoorten en er is meer voedsel en schuilgelegenheid voor dieren. Tegelijkertijd constateren boswachters ook dat onze bossen lijden door externe invloeden. “Denk aan verzuring, vermesting, verdroging, vervuiling en klimaatverandering”, somt Bart op. “Zo kwijnen er op de Veluwe veel eiken weg door de overmaat aan stikstof in de natuur. Hun wortels groeien veel minder, waardoor ze gevoelig worden voor droogte. En de bladeren bevatten minder bouwstoffen voor rupsen die ervan eten. En minder rupsen betekent minder zangvogels. Zo zie je dat externe factoren de hele voedselketen verstoren.”

Weerbaarder bos

Om de negatieve invloeden van buiten tegen te gaan, werkt Natuurmonumenten aan weerbaarder bos. “Door de variatie in boomsoorten te vergroten verdwijnt niet een heel bos als een bepaalde boomsoort het loodje legt. Meer variatie in structuur betekent ook meer variatie in het microklimaat van een bos, met bijvoorbeeld plekken die langer vochtig blijven. De soortenrijkdom in het bos is dan beter bestand tegen periodes met langdurige droogte.”

Nieuw bos

“En we planten ook nieuw gevarieerd bos aan, met soorten die er van nature thuishoren. Zo hebben we in de periode 2020 – 2023 samen met de gemeente Weert en de provincie Limburg ruim twintig hectare nieuw bos aangelegd. Daar komen in de laatste maanden van dit jaar nog nieuwe bomen bij. Eerder hebben we ook nieuw bos aangelegd bij Utrecht (Parkbos Haarzuilens). Bossen waar ook mensen van kunnen genieten, want ook voor ons zijn bossen belangrijk. Ze geven ons frisse lucht en ontspanning en bieden ons inspiratie. Een boswandeling levert ons lichamelijk en geestelijk heel veel op.”

Beterschap

Om blijvend plezier van onze bossen te hebben, is wel een stevige aanpak nodig van de externe factoren die de bossen bedreigen. “Onze bossen kunnen het niet alleen”, benadrukt Bart. “Het weerbaarder maken van onze bossen is pas echt effectief als de vermesting en verdroging voldoende zijn aangepakt. We moeten onze bossen beter beschermen. Voor de natuur, voor ons, maar ook voor onze kinderen en kleinkinderen.”