Opinie Omgevingswet: Eenduidigheid boven vrijheid, natuur verdient bescherming

Al dertig jaar lang is het Natuurnetwerk Nederland de ruggengraat van bestaande en nieuwe natuurgebieden in ons land. Het is cruciaal voor de biodiversiteit en de verbinding van natuurgebieden. Het regeerakkoord stelt dat de Omgevingswet hèt instrumentarium is voor natuurverbetering. Wij zien juist dat met de nieuwe wet de bescherming van het Natuurnetwerk op losse schroeven komt te staan. Vandaag houdt de Eerste Kamer een bijeenkomst over de Omgevingswet. Natuurorganisaties roepen het Rijk op alsnog de bescherming van het Natuurnetwerk Nederland in de Omgevingswet goed te regelen.

Historische fout

In de nieuwe wet wordt de belangrijkste beschermingsregel voor het natuurnetwerk gesloopt, het ‘nee, tenzij’- principe verdwijnt. Veel golfbanen, campings, recreatieparken, zonneparken en bedrijventerreinen zijn de afgelopen decennia uit natuurgebieden geweerd omdat het door Rijksbescherming niet kon. Initiatieven werden zelfs gewoonweg niet ingediend omdat een ontwikkelaar vooraf wist dat het toch een doodlopende weg was. En werden ze wel ingediend, dan maakte de provincie duidelijk dat dit niet paste binnen beschermde natuur. Er moest namelijk worden aangetoond dat de woonwijk, golfbaan of het bedrijfsterrein een groot maatschappelijk belang diende én dat er geen alternatieven waren. Dat grote belang was er vaak niet en alternatieven waren er wel. Maar juist dit ‘nee, tenzij’-principe schrapt het Rijk uit de wet. Een historische fout.

Provincies krijgen bij de nieuwe Omgevingswet meer ruimte om eigen regels te stellen om het natuurnetwerk te beschermen. Er kàn gekozen worden voor betere bescherming. Maar ervaringen uit het verleden laten zien dat meer keuzevrijheid vaak niet in het voordeel uitpakt voor natuur, in tegendeel juist. Er zijn nu al voorbeelden van provincies en gemeenten die vooruitlopen op de nieuwe wet. Zo zijn bij Paleis Soestdijk woningen gepland in de bossen van het natuurnetwerk, leefgebied van ringslangen, dassen en reeën. Het tast een robuust natuurnetwerk aan, geeft verstoring en ontneemt dieren hun rustplek.

Natuur niet afzwakken maar uitbreiden

Wij maken ons ernstige zorgen over het verdwijnen van het ‘nee, tenzij’-principe in de Rijksregels. Het is succesvol en noodzakelijk gebleken om een stroom aan plannen die de natuur aantasten vooraf al in te dammen. Eind november bleek nog uit de 7e Voortgangsrapportage Natuur van Rijk en provincies dat Nederland fors aan de bak moet om afronding van het natuurnetwerk überhaupt op tijd af te krijgen. Ook heeft Nederland zich gecommitteerd aan een Europees reddingsplan voor de natuur met 30% beschermd oppervlakte. Met het tempo waarin we nu natuur ontwikkelen in Nederland is het ondenkbaar dat we gestelde doelen halen. Bescherming van bestaande natuur afzwakken staat ook haaks op het nieuwe regeerakkoord waar uitbreiding van natuur juist een belangrijk onderdeel is.

Daar komt bij dat het Rijk met de nieuwe Omgevingswet ook een vrijbrief aan zichzelf geeft. Als het ‘nee, tenzij’-principe uit de wet verdwijnt, kan het Rijk eigen plannen ook makkelijker in de natuur realiseren. Wegen en hoogspanningsleidingen kunnen in het natuurnetwerk komen zonder dat bijvoorbeeld alternatieve tracé’s worden onderzocht.  

Het is nog niet te laat. Wij roepen daarom de nationale overheid op alsnog de bescherming van het Natuurnetwerk Nederland goed te regelen door het ‘nee tenzij’- principe weer in de Rijksregels op te nemen. Dit geeft duidelijkheid aan iedereen en zal procedures tegen plannen voorkomen. Ook initiatiefnemers zijn gebaat bij heldere regels en een robuuste natuur die tegen een stootje kan.

Teo Wams, directeur Natuurmonumenten

Hank Bartelink, directeur LandschappenNL

Floris van Hest, directeur Vogelbescherming Nederland

Rob van Tilburg, directeur programma’s Natuur & Milieu