Hoogwater en grote grazers

De meeste grote grazers hebben al vaker hoogwater meegemaakt en maken zich er niet druk om. Ze kennen de weg in de gebieden en de routes naar het droge. Vaak zoeken ze al uit eigen beweging de hoger gelegen delen of laatste droge randen op. Als dat nodig is, helpen de beheerders een handje door de runderen en paarden naar een veilige plek te begeleiden.

In de gaten

 “We zetten met een gerust hart de kuddes Gallowayrunderen en Konikpaarden jaarrond in voor de begrazing”, vertelt Frenk Janssen, coördinator natuurbeheer in de gebieden van Natuurmonumenten in de Maasvallei. “Tijdens hoogwaterperiodes houden we de waterstanden en -afvoeren goed in de gaten. Oók tijdens feestdagen en vakanties. Dat hoort bij het kuddebeheer. Voor elk gebied dat we beheren, weten we precies bij welke afvoer het terrein overstroomt en onder water komt te staan. En dus wat er wanneer moet gebeuren.”

Hoogwatervluchtplaatsen

Dankzij het project Grensmaas heeft de rivier veel meer ruimte gekregen door een bredere stroomgeul en verlaagde uiterwaarden. Die uiterwaarden worden begraasd door sociale kuddes, die lang in het gebied blijven en beschikken over kwaliteiten als terreinkennis en sociaal gedrag. Bij de inrichting van de gebieden is al rekening gehouden met hoogwatervluchtplaatsen en de mogelijkheid om vee snel weg te kunnen halen. Dat laatste is in de praktijk niet heel vaak nodig.  Op de meeste locaties langs de Maas is er ook bij een hogere afvoer nog voldoende ruimte voor de grazers. Op andere locaties is er juist weer minder plek.

Maatregelen

Bij een waterafvoer van circa 1000 m³/s begint het opletten. Frenk: “We lopen dan de eerste terreinen na om te controleren of de grazers aan de goede kant staan. Vooral rond de Maasplassen bij Stevensweert en Ohé en Laak. In deze omgeving werken we samen met plaatselijke boeren, die de kuddes op het Eiland in de Maas beheren. Zij zijn snel ter plaatse om voorzorgsmaatregelen te nemen. Bijvoorbeeld het evacueren van grazers bij stijgende afvoeren, om te voorkomen dat dieren opgesloten raken op onbereikbare hogere plekken in het gebied. Of juist tijdelijk bijvoeren met hooi totdat het water is gezakt.”

Natuurlijke omgeving 

Langs de Grensmaas doen de boswachters van Natuurmonumenten het kuddebeheer zelf, samen met vrijwilligers. Hier is ingrijpen tijdens hoogwater minder snel nodig. Wel worden de grazers goed in de gaten gehouden, vaak ook met hulp van omwonenden. Stijgt de afvoer naar 2000 m³/s, dan kan het op sommige locaties nodig zijn om kuddes te verplaatsen. Dat is ook afhankelijk van hoe lang de hoge waterstand aanhoudt. “Het liefst laten we de grazers in hun natuurlijke omgeving staan”, licht Frenk toe. “Het vangen en verplaatsen van dieren levert namelijk meer stress op bij de dieren."

Zelfredzaam

Frenk benadrukt dat het belangrijk is dat de grazers zelfredzaam blijven. “Het zijn robuuste en slimme dieren. Ze weten de juiste plekken om te drinken, eten en te overleven en geven dit van generatie op generatie door. Ze ontwikkelen een wintervacht en leggen onderhuids vet aan voor barre tijden. Bij hoogwater lopen of zwemmen ze zelf naar een plek waar ze willen zijn. De kuddes vormen een hechte familiegroep. Ieder dier heeft een duidelijke plek en samen staan ze sterk. Daar moeten we respect voor hebben door de groep met zo min mogelijk menselijk sturing te laten leven.”

Meekijken

Steeds vaker merken we dat omwonenden en recreanten betrokken zijn bij de grote grazers en met ons meekijken. Dat waarderen we erg.  Zie je iets verontrustends of een grazer in nood? Bel dan het nummer van de kuddeverzorger, te vinden op de grazersbordjes bij de ingangen van de terreinen. Ga je aan de wandel tijdens hoogwater? Houd er dan rekening mee dat het leefgebied van grazers en andere wilde dieren tijdelijk kleiner is. Kom je ze tegen? Blijf dan op afstand en geef de dieren hun rust en ruimte die ze nu extra hard nodig hebben.

Meer weten?

• Folder 'Mag het iets wilder' (RivierPark Maasvallei)