Column] Beestjes van De Bruin - Hoogveen
Jacob de Bruin is ecoloog en schrijft over zijn belevenissen in het Fochteloërveen. In zijn column Beestjes van De Bruin vertelt hij over bijzondere beestjes en zeldzame plantensoorten in het hoogveengebied.
Onze oeroude reus, het veen
Wat als we het hoogveen van het Fochteloërveen beschouwen als een oeroud, levend wezen. We noemen dit wezen “het veen”. Water is als zuurstof voor dit wezen. Als er veel water is ademt het in en zuigt het water op, het veen zwelt op. Als het droog is ademt het uit en krimpt. Onze oosterburen noemen dit ‘mooratmung’; de veenademhaling. Het weefsel van dit wezen wordt gevormd door veenmossen, het veenmos zorgt voor samenhang in het veenlichaam. Het veen creëert een bewonderingswaardig ecosysteem voor duizenden soorten planten en dieren.
Net na de laatste ijstijd, zo’n 9.000 jaar geleden, beginnen de jeugdige jaren. Het jonge veen begon op natte plekken te groeien waar water stagneerde en grondwater uit de bodem kwam. Dit grondwater kun je beschouwen als een soort moedermelk. Dit had het jonge veen nodig om te groeien. Na verloop van tijd groeide het veen boven het grondwater uit en kon het op eigen benen staan. Het kon groeien van alleen regenwater. Vervolgens groeide het veen langzaam met ruim een millimeter per jaar tot een dikte van zo’n 7-8 meter in de vroege middeleeuwen. Het veen was toen zo’n 8000 jaar oud.
Vanaf dat moment begonnen mensen stukjes van het veen af te snijden om te verbranden. Het veen hielp vele mensen om de koude winters te overleven. De mensen werden steeds talrijker en ze kwamen steeds vaker in het veen. Na de middeleeuwen begonnen mensen het veen serieus te verwonden. In de toplaag, oftewel in de huid van het veen, werden talloze greppels gesneden en de laag werd omgewoeld. Vervolgens werd het in brand gestoken zodat mensen boekweit kon verbouwen. Het zal veel mensen hebben gevoed in hongerige periodes.
In dezelfde periode werd er een enorme snede in het veen gemaakt; de Drentsche Hoofdvaart. Dit bleek het begin van een donkere periode voor het veen. Want stukje bij beetje werden delen van het veen geamputeerd en verscheept naar Holland waar het een belangrijke brandstof was voor allerlei lucratieve activiteiten. Het was een belangrijke brandstof in de Gouden Eeuw. Mede dankzij het veen zijn we een rijk land geworden.
Fochteloërveen
Het 9000 jaar oude veen was op sterven na dood en kreeg pas in 1938 hulp. Vanaf dan wordt het stukje bij beetje veiliggesteld door Natuurmonumenten die misschien zo’n 5% van het veen kan redden van de gretige verveners. Na de jaren ‘80 stellen zij ook afgegraven delen van het hoogveen veilig en herstellen deze waardoor er nu nog zo’n 10% van het oorspronkelijke veen over is. Het veen is echter zwaar beschadigd en met behulp van kades moet het water worden vastgehouden zodat het veen kan blijven ademen.
Dan krijgt het veen nog een uitdaging voor de kiezen: het wordt decennia lang vervuild met stikstof omdat mensen heel veel dieren zijn gaan houden en allerlei brandstoffen verbranden in fabrieken en auto’s. Hierdoor verloopt het herstel van het zwaar beschadigde veen erg moeizaam. Planten zoals pijpenstrootje, Amerikaanse trosbosbes en berk houden van stikstof en beschadigde venen en doen het dus goed in het veen. Ze verdampen echter veel water wat als het zuurstof is voor het veen. Het herstel van de ‘mooratmung’ stagneert. De planten werpen daarnaast een schaduw over de veenmossen waardoor het weefsel van het veen niet kan herstellen. Vanaf ongeveer 2016 beginnen veel kades te lekken en takelen er wéér delen van het herstellende hoogveen af.
Onze oeroude reus, het veen, heeft het moeilijk. Het heeft onze hulp nodig en verdient dit ook. We hebben veel aan het veen te danken en nog steeds is het een prachtige plek om te vertoeven en een huis voor talloze planten en dieren. Eén van de meest simpele dingen die jij kan doen om venen in Europa te helpen is het niet kopen van potgrond met turf. Kijk op de verpakking want de meeste potgrond is een geamputeerd stuk veen van duizenden jaren oud. En vertel dit aan iedereen die je kent!
Ook kun je ons en andere veenbeheerders steunen bij het herstellen van het veen. Want we werken aan een flinke operatie om het Fochteloërveen beter te maken. Kom je weer eens op bezoek in het veen, kijk dan eens met andere ogen naar dit oeroude wezen.
Meer Beestjes van De Bruin?
Wil je meer columns lezen van Jacob? Ga dan naar Beestjes van De Bruin.
