Onderzoek op Marker Wadden

Voor onderzoekers is Marker Wadden een uniek experiment. Nooit eerder werd in Nederland op zo’n grote schaal een totaal nieuw ecosysteem gebouwd. Hoe reageert de natuur daarop?

Aanleiding

De natuur in het Markermeer komt onvoldoende tot ontwikkeling door de ‘slibdeken’ die het bodemleven verstikt. Natuurlijke leefgebieden voor planten en dieren ontbreken, zoals oevers, land-waterovergangen en ondiepe zones.

Met de aanleg van Marker Wadden brengen we hier verandering in. We gebruiken slib, zand en klei uit voornamelijk het Markermeer om eilanden en natuurlijke oevers te maken. Rond de eilanden wordt slib ingevangen, waardoor het water hier helderder wordt en het onderwaterleven weer op gang komt. Boven water profiteren planten en dieren van het nieuwe, gevarieerde land.

Living lab

Marker Wadden biedt onderzoekers een unieke kans om de aanleg van de natuureilanden en de ontwikkelingen van de natuur ter plekke te volgen. Je kunt het zien als een groot experiment dat niet in een laboratorium, maar in het echt plaatsvindt. En dat op grote schaal.

In dit ‘living lab’ krijgen we via onderzoek zicht op het verloop van de bouw van de eilanden en de natuurontwikkeling. Deze kennis gebruiken we bij de verdere aanleg van natuureilanden – hier of in andere gebieden – en bij het beheer van Marker Wadden.

Een flink aantal onderzoeken vindt plaats onder de paraplu van het KIMA, het kennis- en innovatieprogramma Marker Wadden. Daarnaast lopen er nog enkele onderzoekprogramma's, waaronder het onderzoek dat plaatsvindt in Nationaal Park Nieuw Land, waar Marker Wadden onderdeel van uitmaakt. 

Kennis- en Innovatieprogramma

In maart 2018 is een intentieverklaring getekend over de opzet van een Kennis- en Innovatieprogramma Marker Wadden (KIMA). Dit is een initiatief van Rijkswaterstaat, Ecoshape, Deltares en Natuurmonumenten. Andere organisaties zijn welkom om aan te sluiten. 

Het doel van KIMA is om de maatschappelijke meerwaarde van Marker Wadden te vergroten. Daarmee versterken we de toonaangevende positie van Nederland op het gebied van ecologie en waterbouw. Onder dit programma vallen verschillende onderzoeken en de monitoring van tal van gegevens.

Meer informatie over het Kennis- en Innovatieprogramma kun je vinden op www.kennismarkerwadden.nl.

Inmiddels is de eerste fase onderzoek, het zogenoemde KIMA1, afgerond. Het onderzoek wordt voortgezet in het vervolgprogramma KIMA2. KIMA1 richtte zich met name op de thema's bouwen met fijn sediment, ecosysteem ontwikkeling en governance. In KIMA2 staat de vraag centraal wat ervoor nodig is om Marker Wadden robuust en klimaatadaptief te maken. Meer informatie inclusief de rapporten uit KIMA2 vind je op de website van Deltares, het kennisinstituut dat de onderzoeken coördineert. 

Wat wordt onderzocht?

Het is een wereldprimeur dat er gebouwd wordt met slib, zand en klei. Hoe maken we eilanden met dit slappe materiaal? Welke dynamiek treedt daar op? Hoe werken de zandige randen van de eilanden? Hoe ontwikkelt zich hier een nieuw ecosysteem? Hoe komt de productie op gang en wat voor een voedselweb ontstaat er? En hoe regel je de samenwerking en sturing van een innovatief project met verschillende partners? Belangrijke vragen die onderzocht worden.

Met deze onderzoeken brengen we veel kennis en expertise samen. De ervaringen die we hier opdoen, zijn later toepasbaar bij andere natuurontwikkelingsprojecten in grote wateren.

Voorbeelden

Natuur in Productie

Marker Wadden biedt bij uitstek de kans om te bestuderen hoe de natuur zich ontwikkelt van een kale vlakte tot moeraslandschap. Wat bepaalt bijvoorbeeld wanneer de eerste planten, insecten en andere dieren zich hier vestigen? En hoe beïnvloeden deze soorten zichzelf en hun omgeving? Hoe werkt de aanwezigheid van moeraslandschappen door in de voedselkringloop? Profiteren vissen en watervogels hier daadwerkelijk van? Door inzicht te krijgen in dergelijke processen kunnen we natuurherstel en -ontwikkeling beter op weg helpen. Een consortium van de Rijksuniversiteit Groningen, Radboud Universiteit Nijmegen en het Nederlands Instituut voor Ecologie heeft de ecologische ontwikkelingen op de voet gevolgd.

Dit ‘Natuur in Productie-onderzoek’ werd medegefinancierd door het Gieskes-Strijbis Fonds, een particulier onderzoeksfonds.

Onderzoek Smart Ecosystems

In de aanloop naar Marker Wadden waren Universiteit Utrecht, Wageningen University & Research en Technische Universiteit Delft al een onderzoek gestart naar de bodem- en vegetatieontwikkeling op slap materiaal. Dit ‘Smart Ecosystems-onderzoek’ is eind 2018 afgerond en leverde de eerste inzichten en handvatten op die we op Marker Wadden kunnen gebruiken.

Onderzoek Nationaal Park Nieuw Land 

In Nationaal Park Nieuw Land, waartoe Marker Wadden behoort, vinden verschillende onderzoeken plaats. Een belangrijk deel daarvan heeft direct betrekking op Marker Wadden. Intussen is er drie jaar veldonderzoek afgerond. Over dit onderzoek is een uitgebreide publicatie verschenen in De Levende Natuur (editie november 2024).