Herstel topnatuur in Pays Mosan, het Land van de Maas

Veel bijzondere plant- en diersoorten komen in Nederland alleen in Zuid-Limburg voor. Verbetering en uitbreiding van gebieden met veel kalk aan de oppervlakte is van levensbelang voor bijzondere planten als het zinkviooltje en zonneroosje. Ook andere planten en dieren die afhankelijk zijn van deze vochtige en voedselarme graslanden en schrale kalkrotsen, profiteren mee van de maatregelen.

Pays Mosan, het Land van de Maas

De uitgevoerde maatregelen in het Geuldal en op de Sint-Pietersberg staan niet op zichzelf. Ze zijn onderdeel van ‘Pays Mosan’, wat staat voor ‘Land van de Maas’; een groot project, uitgevoerd in Nederland en België, om honderden hectares kalkgraslanden én zinkgraslanden op te knappen.

Maatregelen

Voormalige schrale hellinggraslanden die in het verleden omgezet zijn in landbouwgrond, zijn van hun voedselrijke bovenlaag ontdaan, ingezaaid en weer op de goede manier onderhouden waardoor daar weer bloemen groeien. Er zijn verschillende methoden gebruikt om de grond minder voedselrijk te maken. Naast maaien, helpen geiten en schapen door begrazing het gras kort te houden. Schapen dragen daarnaast in hun vacht zaden mee en zorgen zo voor verspreiding van soorten tussen gebieden. Voor het project zijn extra geiten ingezet om begroeiing in de bosranden tegen te gaan.

Speciaal voor het zinkviooltje is 4 hectare grond geplagd en op berghellingen de toplaag afgeschraapt om kalk aan de oppervlakte te brengen voor orchideeën. In de hellingbossen zijn rotsen vrijgemaakt en bomen gekapt zodat er verbindingszones ontstaan tussen grasland en bos. Zo kunnen insecten, maar ook de gladde slang, zich door maatregelen aan de Maaszijde van de Sint-Pietersberg weer beter verplaatsen. Ook is er grond aangekocht en ingericht om de gebieden robuuster te maken. Het resultaat is een mooier landschap en meer waardevolle natuur.

Vliegend hert

Het vliegend hert is een van de soorten die profiteert van de genomen maatregelen. Met een lengte van 9 centimeter is het vliegend hert een van de grootste kevers in Europa. De enorme kaken van de mannetjes doen denken aan het gewei van een hert. Deze kever is erg zeldzaam en in Nederland is hij vooral nog te vinden in beboste gebieden, langs bosranden of op open plekken in het bos in Zuid-Limburg.

Verbindingen voor vlinders

Ook voor de bijzondere vlinders, zoals de koninginnenpage en het dambordje, die in deze kalkgraslanden leven, hebben we maatregelen uitgevoerd. Doordat de kalkgraslanden versnipperd waren en vaak van elkaar gescheiden door donkere, koude, vlinderonvriendelijke bossen, konden de fladderaars niet tussen de kalkgraslanden pendelen. En dat is wel nodig. Niet alleen om inteelt te voorkomen, maar ook om de vlinders steeds voldoende nectar te bieden. Niet elk grasland bloeit op hetzelfde moment. Om het reizen makkelijker te maken, zijn op verschillende locaties corridors door de bossen aangelegd, zijn er meer kruiden en bloemrijke struiken in bosranden aangeplant en zijn hellingweiden hersteld.

Vermindering stikstof

De ontwikkeling van een robuuste structuur voor de natuur gaat hand in hand met onderzoek en beheer om de stikstofbijdrage als gevolg van bemesting te verminderen. De universiteit van Gent heeft voor Belgische en Nederlandse gebieden onderzocht wat de beste methode is om minder stikstof in de gebieden te krijgen waardoor betere omstandigheden voor bloemsoorten ontstaan. Welke methode het beste resultaat oplevert, is afhankelijk van de hoeveelheid stikstof in de bodem en of deze wel of niet gebonden is. Daar waar de stikstof niet gebonden is aan de bodem, zuigen planten water met onder andere stikstof op. Door de planten door bemesting zo hard mogelijk te laten groeien en vervolgens te maaien, kan veel stikstof afgevoerd worden.

Eerste resultaten

Enkele zeldzame soorten keerden weer terug: orchideeën, tijm, gentianen en andere planten eisen stilaan opnieuw hun plek op in de aangepakte gebieden. In hun kielzog volgden een aantal typische vlinders. Ook de grauwe klauwier, boompieper en boomleeuwerik laten weer van zich horen, en hier en daar breidt zelfs het aantal gladde slangen zich uit.

Grensoverschrijdende samenwerking

Het in 2022 afgeronde project Pays Mosan is een grensoverschrijdende samenwerking van Natuurmonumenten met de Belgische natuurorganisaties Natagora en Natuurpunt, drie overheidsinstanties en een universiteit.

De totale kosten omvatten ongeveer 16 miljoen euro waarvan 75% gefinancierd werd door het LIFE-programma. Ook Ook Provincie Limburg droeg bij aan het Nederlandse deel van het project. Het hele project beslaat bijna 25.000 hectare en 40 Natura 2000-gebieden, die onderdeel uitmaken van het Europese netwerk van natuurgebieden. Er is meer dan 500 hectare leefgebied hersteld, 221 hectare grond aangekocht (waarvan 34,7 hectare in Nederland), 50 kilometer hagen aangeplant, 55 poelen aangelegd voor de vroedmeesterpad en 24 kraamkamers voor vleermuizen aangelegd of verbeterd.

Je vindt meer informatie over het project op de website Lifepaymosan.eu 

Voortzetting beheer

Ook al is het project officieel afgesloten, Natuurmonumenten en haar partners zetten het beheer van de verschillende leefgebieden voort. Om de bijzondere plant- en diersoorten in de gebieden te kunnen behouden, blijft beheer nodig. Dat doen we door gras te maaien en af te voeren, schapen en Nederlandse landgeiten in te zetten, struiken en ruigte van rotswanden te verwijderen en bosbeheer uit te voeren. Door regelmatig plant- en diersoorten te monitoren, houden we zicht op de aanwezigheid van de soorten en kunnen we bijsturen indien nodig.

Wat kun jij doen?

Ook jij kunt bijdragen door het werk van Natuurmonumenten te steunen door te doneren of lid te worden.

Maak een mooie wandeling door Geuldal bij Epen of Valkenburg. Zo maak je kennis met deze prachtige gebieden met bijzondere planten en dieren waar afgelopen jaren hard gewerkt is in het Land van de Maas.

Wandelroute Bloemrijk Döälkesberg, Genhoes (bij Valkenburg), 2,2 km

Wandelroute Zinkflora Epen, 6,5 km

Wat is LIFE?

LIFE Nature is het Europese financieringsprogramma voor projecten die leefgebieden en planten- en diersoorten beschermen die op Europese schaal van bijzondere waarde zijn voor de biodiversiteit. LIFE draagt bij aan de realisatie van Natura 2000, het Europese netwerk van beschermde natuurgebieden. De gebieden waar ‘Pays Mosan’ plaatsvindt, vormen elk op zich een onmisbare schakel in dit netwerk.