Palthetoren: icoon op de Sprengenberg
Hoog boven het landschap torent de Palthetoren uit, een markant herkenningspunt op de Sprengenberg. Dit bouwwerk begon ooit als een bescheiden theekoepel. Nu is het een imposante toren met rijke geschiedenis. Van jachtverblijf tot sterrenobservatorium en van familiehuis tot beschermd erfgoed – de Palthtoren heeft de tand des tijds doorstaan.
Een markant gebouw met een rijke geschiedenis
Midden in het heuvelachtige landschap van de Sprengenberg prijkt de Palthtoren. Dit bijzondere bouwwerk werd in 1903 gebouwd in opdracht van Van Wulfften Palthe, een ondernemer uit Almelo. Hij bezat grote stukken land rond de heuvel en liet een theekoepel bouwen als uitvalsbasis voor de jacht. Spoedig na de aankoop van de heidegronden in 1898 begon hij met de bouw. Later volgden uitbreidingen, waaronder de opvallende toren die het gebouw zijn karakteristieke uitstraling geeft.
De ontwikkeling van het landgoed
Heidegronden waren tot het midden van de 19e eeuw eigendom van de plaatselijke marke. Na de markeverdelingen werden deze gronden eigendom van de plaatselijke boeren, die ze gebruikten voor schapenhouderij en plaggensteken. Door de opkomst van kunstmest verloren deze gronden echter hun waarde. In Oost-Nederland kochten veel textielfabrikanten grote stukken land, waaronder Van Wulfften Palthe. Hij was de enige koper op een openbare veiling in Raalte en verwierf zo de heide rondom de 35 meter hoge Sprengenberg.
Zelfvoorzienend en vooruitstrevend
Van Wulfften Palthe was een man met oog voor innovatie. De villa was geheel zelfvoorzienend: een eigen waterput en een windmolen zorgden voor water en elektriciteit. Daarnaast stond er een klein badhuis op het terrein, dat nog steeds bestaat. Dit mysterieuze gebouwtje kreeg in de volksmond de bijnaam ‘het heksenhuisje’. De toren, die later werd toegevoegd, was oorspronkelijk bedoeld als sterrenobservatorium. Destijds bestond het omringende landschap voornamelijk uit heide, een open gebied en dat maakte de sterrenhemel goed zichtbaar.
De Palthetoren, een geliefd object om te fotograferen.
Van jachthuis tot permanent verblijf
Vijf jaar na de bouw van de theekoepel besloot Van Wulfften Palthe een groter huis te laten ontwerpen door architect Karel Müller. De toren werd voorzien van een sterke telescoop, waarmee hij zijn passie voor sterrenkunde kon uitoefenen. Enkele jaren na de bouw van de toren volgde een verdere uitbreiding, waarna de familie haar woonhuis in Almelo verkocht en zich definitief in Haarle vestigde. Dit paste in de trend van Twentse textielfabrikanten die grote villa’s lieten bouwen. De Sprengenberg is hiervan het meest westelijke voorbeeld. Voor het dorp Haarle had dit grote gevolgen: veel inwoners vonden werk in de bossen of in het huis zelf.
Bosbouw en beheer
Gelijktijdig met de bouw van de villa op de Sprengenberg startte de ontginning van de heidegronden. De Nederlandse Heidemij maakte de grond geschikt voor de aanplant van dennen. Deze bomen werden later gekapt en ten behoeve van de mijnbouw naar Limburg geëxporteerd. Het totale landgoed groeide in de loop der jaren uit tot ruim 900 hectare. Na het overlijden van de laatste vaste bewoner in de jaren ’60 kwam het landgoed onder beheer van een maatschappij. In 1984 werd het grootste deel verkocht aan Natuurmonumenten. Huize De Sprengenberg, de boswachterswoning en 25 hectare tuin en bosgrond bleven eigendom van de Stichting Huis Bergh en worden beheerd door een familievereniging.
De Palthtoren bewonderen
Wil je de Palthtoren met eigen ogen zien? Vanaf verschillende wandelroutes in natuurgebied de Sprengenberg heb je prachtige uitzichten op het gebouw. Vooral bij zonsopgang of zonsondergang levert het silhouet van de toren een sprookjesachtig plaatje op.
Kom ook op voor onze natuur
