Klimaatrobuust Geuldal

In het heuvelachtige Zuid-Limburg veroorzaken zware regenbuien steeds vaker veel wateroverlast in de dorpen. Doordat het water nu heel snel wordt afgevoerd, ontstaat er ook schade bij droogte: dan is er te weinig water voor landbouw en natuur. Een oplossing voor wateroverlast en droogte is het landschap in te richten als natuurlijke klimaatbuffer. Hierdoor houden we grondwater langer vast en remmen we de snelle afstroming van regenwater af. Dit kan ook goed werken voor de beekdalen van de Gulp en de Geul. De noodsituatie in Limburg in de zomer van 2021 heeft laten zien dat het urgent en belangrijk is om ons aan te passen aan klimaatextremen. Dat blijkt ook uit een onderzoeken die Natuurmonumenten en Natuurkracht naar aanleiding van het hoogwater lieten uitvoeren. Lees verderop meer over de resultaten van de onderzoeken.

Wat is een klimaatbuffer

Klimaatbuffers zijn gebieden waar natuurlijke processen de ruimte krijgen. Daardoor groeien ze mee met klimaatverandering. Mens en natuur van profiteren hiervan. Zo wordt Nederland zowel veiliger als mooier. In klimaatbuffers gaat het steeds om water; om waterkwaliteit en -hoeveelheid. Oplossingen voor natuur worden gekoppeld met oplossingen voor klimaatproblemen en behoeften in de omgeving zoals waterveiligheid, drinkwatervoorziening, recreatie, landbouw en vastleggen broeikasgas.

Regendruppel opvangen daar waar hij valt

De afgelopen jaren is door verschillende organisaties in het Geuldal hard gewerkt aan mogelijkheden om water te bergen en af te voeren met technische middelen. Dit volstaat echter niet meer, nu klimaatverandering zorgt voor heftigere buien, overstromingen en modderstromen, afgewisseld met langere periodes van droogte. Water vasthouden vraagt nu alle aandacht. Natuur kan helpen regendruppels langer vast te houden op de plek waar ze vallen, dieper de bodem in te laten trekken en het water letterlijk te vertragen. Hierdoor hebben we minder last van overstromingen en droogte.

Kijk naar het filmpje wat we hebben opgenomen tijdens het hoogwater in de zomer van 2021

Het is nodig om stil te staan bij ons huidige landschap. In het verleden is de waterhuishouding steeds meer naar mensenhand gezet waardoor grond- en regenwater versneld wordt afgevoerd. Om wateroverlast en verdroging tegen te gaan, is het belangrijk om gezamenlijk in actie te komen en te zoeken naar slimme manieren om regenwater op te vangen, vast te houden en te vertragen. 

Natuurmonumenten, Natuur- en Milieufederatie Limburg, Stichting het Limburgs Landschap, ARK Natuurontwikkeling en het Wereld Natuur Fonds slaan de handen ineen in het programma Natuurkracht. Het nieuwe fonds en innovatieprogramma dat burgers, ondernemers en overheden inspireert, uitdaagt en ondersteunt om natuur in te zetten als bron voor ideeën, technologieën en plannen die duurzaam helpen tegen klimaatverandering en wateroverlast in het Zuid-Limburgse landschap, met name in het Geul- en Gulpdal. Lees hier meer over Natuurkracht.

Water vasthouden op landbouwgrond

De LLTB, Waterschap Limburg en de Provincie Limburg experimenteren met andere manieren om gewassen te telen en zo water langer vast te houden op landbouwgrond. Dat kan bijvoorbeeld door een wat ruigere inrichting van het landschap. Met natuurlijke drempels zoals graften (steilranden met begroeiing) die het water tegenhouden en ervoor zorgen dat het langzaam de grond inzakt. In droge periodes kunnen gewassen dit extra vocht goed gebruiken. En je voorkomt dat de rijke toplaag van het land bij heftige buien wegstroomt en verdwijnt.

Waterschap Limburg, Natuurmonumenten en de LLTB hebben in de pilot Oirsbeek in een gebied onderzocht in hoeverre natuurgerichte maatregelen en afspraken over grondgebruik kunnen leiden tot het beter vasthouden van water. Tijdens het hoogwater in de zomer van 2021 is het bewijs geleverd dat extensief grasland bovenaan de hellingen van het beekdal, in combinatie met landschapselementen en extensieve akkers op de plateauranden, hier bijdraagt aan het vasthouden en afremmen van water op hellingen. Door dit beheer is voorkomen dat in de bovenste hellingen overal waterstroompjes konden ontstaan die richting het dal steeds meer in kracht en snelheid toenemen. Doordat het water gedoseerd richting het dal sijpelt ontstaat er geen piekafvoer van hoogwater en worden de beekdalen veiliger.

Herstelmaatregelen

De natuurorganisaties hebben gezamenlijk een visie ontwikkeld en zijn in overleg met andere betrokkenen om 25 (herstel)maatregelen uit te werken en uit te voeren. Het gaat daarbij onder andere om vasthouden van water bij de bron (het begin van de waterloop), ruimte voor meandering van de beken, het herstel van graften op de hellingen en het verwijderen van drainage.

Door deze natuurgerichte maatregelen houden we het regenwater vast waar het valt en komt minder water gedoseerd in de Geul en vervolgens in de Maas terecht. Doordat het water langzamer afstroomt, kan er ook nog eens meer water in de bodem wegzakken en zo ook droogte in de zomer helpen verminderen.

Gewenste effecten van de herstelmaatregelen:

• Herstel van een robuust beekdallandschap, van bron tot monding.
• Natuurlijke waterberging: vertraagde afvoer van regenwater en vasthouden van grondwater.
• Verbeterde waterkwaliteit; erosie voorkomen door herinrichting, aanpassing van landbouwmethodes.
• Verhogen biodiversiteit (soortenrijkdom aan planten en dieren) door meer natte natuur.
• Versterken van de recreatieve beleving in een aantrekkelijk landschap.

Meer weten? Lees de folder over een klimaatrobuust Geuldal (pdf).

Onderzoek effecten natuurlijke oplossingen Geuldal op hoogwater 2021

In de zomer van 2021 werd Limburg werd getroffen door grote overstromingen. Bureau Stroming onderzocht in opdracht van Natuurmonumenten hoe het hoogwater kon ontstaan en of natuurlijke maatregelen kunnen helpen bij het vasthouden van water en het voorkomen van noodsituaties. De conclusie is dat 80-85% van de gevallen neerslag in het Nederlandse deel niet direct is afgestroomd naar de beken en de Maas. Het water werd vertraagd door bomen en planten en is in de bodem gezakt. Natuurlijk landgebruik draagt daar fors aan bij. Vooral verhard oppervlak, in mindere mate maisakkers en het ondiep voorkomen van hard gesteende blijken factoren te zijn die zorgen voor een snelle afvoer. Natuurlijke klimaatbuffers leveren een belangrijke bijdrage aan het opvangen van water bij extreme regenval en helpen overstromingen stroomafwaarts voorkomen. 

Natuurmonumenten deelt de kennis uit het onderzoek met Nederlandse en Belgische partners. Ze enthousiasmeren en uitdagen om deze kennis ook toe te passen en internationale samenwerkingen en projecten starten. Lees de samenvatting (pdf) of het gehele rapport (pdf) voor meer informatie.

Resultaten studie Water vasthouden en vertragen in het Geuldal

Een natuurlijker landschap maakt het Geuldal veiliger en helpt om wateroverlast en droogte tegen te gaan. Door aanpassingen in inrichting en gebruik kan het landschap meer regenwater opnemen, opslaan en vertraagd afgeven. Dat blijkt uit de studie ‘Water vasthouden en vertragen in het Geuldal’ van Bureau Stroming, H+N+S Landschapsarchitecten en Acacia Water die is uitgevoerd in opdracht van de coalitie Natuurkracht. Voor overheden, grondeigenaren, bedrijven, inwoners en ontwerpers beantwoordt deze studie de vraag wélke maatregelen wáár in het Geuldal kunnen worden toegepast en wát dat oplevert.

Lees hier meer over deze studie.

Wat is er tot nu toe gebeurd om het Geuldal klimaatrobuust te maken?

Nattere gronden door opruimen drainagesystemen

In de afgelopen tijd heeft ARK Natuurontwikkeling op gronden van Natuurmonumenten tussen de Belgische grens en Mechelen oude drainagesystemen opgeruimd langs de Geul en haar zijbeken. De drainagebuizen hebben in het verleden dienst gedaan voor waterafvoer, om natte graslanden geschikt of productiever te maken voor landbouw. Inmiddels zijn de graslanden echter teruggegeven aan de natuur en mogen ze weer natter worden. In totaal is er ongeveer 20 kilometer aan drainagebuizen uit gebruik genomen.

Behalve regenwater werd ook kwelwater (mineralenrijk grondwater) door drainagesystemen afgevangen en afgevoerd. Dat relatief schone water is onmisbaar voor de kwaliteit van de natuur in de lagere gedeelten. Dit kwelwater mag zich nu weer in de bodem van de graslanden verspreiden en aan de oppervlakte komen in natuurlijke laagtes. Waar kwelwater tot boven de bodem komt en het langer nat blijft, ontstaan ook groeiplekken voor allerlei plantensoorten als beekpunge, echte dotterbloem, adderwortel, moerasspirea, moeras-vergeet-mij-nietje, veldrus, echte koekoeksbloem, watermunt en kattenstaart. Hier komen veel soorten insecten op af die vervolgens weer vogels aantrekken.

Wat kun jij doen?

Ook jij kunt bijdragen door ons werk om het Geuldal klimaatrobuust te maken, te steunen door te doneren of lid te worden.

Maak de klimaatwandeling of een andere mooie wandeling door het Geuldal. Zo maak je kennis met dit heuvelland met bijzondere planten en dieren waar Nederlands enige bergbeek de Geul doorheen slingert en het kleinschalige landschap met vele monumenten verwijst naar een rijke historie.

Wil je op de hoogte blijven van de ontwikkelingen in het Geuldal? Meld je dan aan voor de digitale nieuwsbrief.