Veel natuur verloren door droogte

Al voor het derde jaar op rij kampen we met extreme droogte in Nederland. Een rondje langs de velden levert een bedroevend beeld op. Er zijn niet alleen problemen met de waterstand en de waterkwaliteit, ook veel kenmerkende soorten worden veel minder gezien. De natuur staat op een aantal plekken op omvallen, vooral op de hogere zandgronden.

Heide kleurt paars, maar schijn bedriegt

De heide kleurde afgelopen weken prachtig paars, maar de droogte laat ook sporen na. Op veel plekken is de heide deels afgestorven, vooral op de hogere zandgronden in Drenthe, Friesland, Gelderland en Noord-Brabant. Het zorgt voor dode, grijsbruine plekken waar weinig leven te bespeuren is.

De droogte is dan ook een klap voor veel vlinders die onder andere op de hei leven, zoals de heivlinder, kommavlinder, de zilveren maan en het heideblauwtje. Het zeldzame gentiaanblauwtje werd deze zomer in onze Brabantse natuurgebieden nauwelijks gezien.

Sterfte in bossen

Ook zien boswachters veel sterfte in de bossen door de droogte. Vorig jaar zagen ze voornamelijk dat oude eiken, beuken, naaldbomen door droogte in combinatie met andere factoren omvielen, maar dit jaar is dit erger en sterven ook steeds meer loofbomen.

De sterfte door droogte wordt vergroot in combinatie met andere factoren, zoals boomziektes, plagen (o.a. letterzetter) en neerslag stikstof. Door de droogte sterft ook veel jonge boomaanplant en staan veel bomen al vroeg in de herfststand: de berk zit al zonder blad en eiken laten nu al massaal hun vruchten vallen.

Verdroogd veen

Zichtbare effecten zijn er voor de kwetsbare hoog- en laagveengebieden, vennen en beekdalen. Al zeer vroeg kampten deze watergebonden natuurgebieden met watertekorten. Op meerdere plekken in het land staan delen van veen droog en vindt veenafbraak plaats. Ook het zeldzame trilveen verdroogt.

Beken zelf vallen deels ook droog. Zo is in de Leuvenumse beek een noodmaatregel getroffen om te voorkomen dat de beek droogviel. Door plaatsing van een tijdelijke stuw blijft in ieder geval in een deel van de beek water staan.

Minder orchideeën

Overige andere waterafhankelijke gebieden zoals vochtige hooilanden, veenmosrietlanden en bijzondere graslanden zoals blauwgraslanden hebben het zwaar. Kenmerkende planten zoals bepaalde soorten orchideeën zijn aanzienlijk kleiner en/of sterven af. Dit zien we bijvoorbeeld in de Nieuwkoopse Plassen. Daarnaast hebben veel voorjaarsbloeiers een slecht jaar. De veenmosorchis lijkt zeer kwetsbaar in de Vechtplassen.

Geen kwel

Ook plaatsen waar gewoonlijk kwelwater aan de oppervlakte komt, vielen de afgelopen tijd vaak droog, zoals langs de randen van de Sint-Jansberg in Noord-Limburg. Water en drassige zones veranderden in een compleet uitgedroogd gebied. De kwel neemt in dit gebied al jaren af.

Minder kuikens

Verschillende vogelsoorten komen verder onder druk te staan doordat hun leefgebied uitdroogt. Opvallend slecht staan de weidevogels ervoor na een vroeg, droog voorjaar. Dat had zijn invloed op het broedseizoen. Soorten als de grutto en de kievit lieten een dramatisch verval zien. Er waren minder kuikens, er was minder voedsel voor kuikens (insecten) en er was meer predatie door droogte.

Vergelijkbare problemen zien we bij kraanvogels in het Fochteloërveen. Ook moerasvogels, zoals de roerdomp en woudaap, hebben wederom een slecht broedseizoen. Langs de kust, met name in de zeer droge duinen, deden de broedvogels het eveneens slecht.

Drooggevallen leefgebieden

Van water afhankelijke dieren kwamen ook onder druk te staan. Door droogval konden vissen zoals de beekprik en kwabaal moeilijker migreren, met plaatselijk uitsterven als mogelijk gevolg.

Voor amfibieën als de boomkikker, knoflookpad en vroedmeesterpad zijn er minder tot vrijwel geen voortplantingsmogelijkheden doordat hun leefgebieden praktisch droogvallen. Dit speelt ook bij kwetsbare kamsalamanders op de Sprengenberg (Salland) en in Twente, Brabant, Limburg.

Ook watergebonden insecten zoals libellen die afhankelijk zijn van vennen, zijn veel minder waargenomen. Zo zijn er dit jaar nog geen witsnuitlibellen gezien in Brabant, slechts een paar in het Fochteloërveen wordt ook gevreesd voor de speerwaterjuffer.

Verdroging aanpakken

Door de droogte ontstaat een domino-effect van tegenslagen voor de natuur. Dat valt op lange termijn steeds moeilijker te herstellen. Er dreigt (onomkeerbare) schade voor flora en fauna. Daarom moeten nu alle mogelijke maatregelen worden ingezet om verdere verdroging te voorkomen en de natuur weerbaar te maken.

Wij pleiten bij provincies en waterschappen voor versnelde aanpak van verdroging waarbij kansen mét natuur worden benut. Meer robuuste, verbonden natuur met een gezonde, klimaatbestendige waterhuishouding. Want die natuur is beter bestand tegen weersextremen en kan zelfs helpen de effecten daarvan tegen te gaan.

Bekijk hier de volledige terugblik op de droogte van Natuurmonumenten, LandschappenNL en het Wereld Natuur Fonds (pdf).

Lees hier meer over ons standpunt over de aanpak van verdroging.