Droogtecrisis dwingt overheden meer te doen om Europese waterdoelen te halen
De natuur kampte dit jaar voor de vierde keer in vijf jaar tijd met extreme droogte. Uit waarnemingen van boswachters blijkt dat de situatie in de natuur kritiek is: er is veel natuur verloren gegaan door droogte. Natuurmonumenten, LandschappenNL en het Wereld Natuur Fonds vinden dat er meer gedaan kan worden om verdroging van de natuur tegen te gaan en een ergere watercrisis te voorkomen. Negatieve effecten stapelen op en belangrijke schakels in het natuurecosysteem vallen uit. De natuur kan niet langer wachten.
2022 had een natte start, maar er is te veel ontwaterd in het voorjaar en al snel volgden maanden vol zon en zonder regen. Typerend voor de zomer waren de historisch lage rivierwaterstanden en voor natuur gevaarlijk lage grondwaterstanden (Deltares, 2022). Het ongebreidelde grondwatergebruik nam verder toe (Bron: Eenvandaag), wat de droogte voor natuur verergert. Aan het einde van de zomer was er op hoger gelegen delen in de wijde omtrek geen water te vinden in vennen, beken, poelen en sloten.
Veel natuur verloren gegaan door droogte
Op veel plekken is er sprake van onherstelbare schade, vooral op de hogere zandgronden in kwetsbare beek- en vensystemen en ook in veengebieden. De bomensterfte in de bossen neemt toe. Veel bomen zijn dusdanig verzwakt, dat deze extreme droogte de laatste genadeklap betekent. De heide kleurt gewoon prachtig paars, maar lokaal is er sprake van sterfte. Jonge heide redt het niet, waardoor heide zich niet meer kan herstellen. Het wegvallen van water had direct effect op het waterleven: veel vissen stierven een droogtedood en de knoflookpad en kamsalamander worden in hun voortbestaan bedreigd. Verder zien boswachters minder zeldzame vlinders en minder libellen typerend voor vennen, zoals de venwitsnuitlibel. Op veel plaatsen in Nederland ging de waterkwaliteit extra achteruit door droogte. Zo zijn de ‘blauwalgblooms’, veroorzaakt door een overmaat aan nutriënten, nog steeds te zien.
Opeenstapeling van effecten
De periodes van extreme droogte treden vaker op en duren lang zoals voorspeld (KNMI, 2018). De watertekorten zijn groot, waardoor de kans voor de natuur om te herstellen kleiner is. Er ontstaat een stapeling van tegenslagen voor de natuur (stikstof, verdroging, slechte waterkwaliteit), deze effecten versterken elkaar. Belangrijke schakels die onderdeel vormen van het natuurecosystemen vallen uit. De natuur is veerkrachtig maar op steeds meer plekken zien we (onomkeerbare) schade voor flora en fauna ontstaan. Daarom moet er meer haast gemaakt worden met de watertransitie om te voorkomen dat verdere schade voor natuur ontstaat.
Er kan nóg meer gedaan worden om droogte te beperken
Hoewel veranderingen in ons watersysteem een lange adem vergen, is dat nog geen reden om hier niet vandaag al mee te starten. De plannen zijn er, maar in de praktijk zien we nog te weinig verandering. In noodsituaties doen overheden hun best te redden wat er te redden valt, terwijl door eerder maatregelen te treffen er veel gewonnen kan worden. Het grootste probleem in Nederland is onze omgang met water: er valt meer regen dan vroeger, alleen gaan we er niet zorgvuldig mee om. Zo voeren we nog steeds teveel winterwater af naar zee. Dat water kunnen we op grotere schaal vasthouden en grondwater aanvullen om de periodes van droogte beter te doorstaan. Water is een zeer waardevol goed: er is daarom meer actie nodig om water te besparen.
Corine Geujen, hydroloog Natuurmonumenten: “We hebben een kletsnatte winter nodig om de grondwaterstanden weer voldoende aan te vullen. Er moet zuiniger met kostbaar grondwater om worden gegaan. Crisismaatregelen hebben dit jaar op een aantal plaatsen geholpen om ergere schade aan natuur te voorkomen, maar om te voorkomen dat we volgend jaar weer verrast worden zal het water in het voorjaar beter vastgehouden moeten worden.”
Provincies en Waterschappen: actie nodig om grondwater te beschermen
Het tegenovergestelde gebeurt. Schaars grondwater wordt ongebreideld, veelal laagwaardig gebruikt. Voor het gebruik van grondwater gelden weinig regels en veel vrijblijvende adviezen. Dit jaar is het grondwatergebruik verder toegenomen (bron: Eenvandaag). Grondwaterstanden zijn al (structureel) te laag zijn en dalen verder door oppompen van grondwater voor industrie, drinkwater en landbouw. Dit is in strijd met Europese verplichtingen die stellen dat er geen verslechtering is toegestaan. Grondwateronttrekkingen kunnen nadelige effecten hebben en droogte voor natuur verergeren. Om dit te voorkomen moeten grondwaterstanden (structureel) omhoog en onttrekkingen omlaag. Dit sluit aan bij het advies van de onafhankelijke Adviescommissie Droogte voor een ‘radicale omslag in grondwaterbeheer’.
Vandaag nog starten met structurele maatregelen en lastige keuzes
Start vandaag nog met de uitvoering van (structurele) maatregelen die effectief werken tegen verdroging. Natuurorganisaties roepen Provincies en Waterschappen op meer ambitie te tonen op water vasthouden, besparen en strenge regels te stellen aan grondwatergebruik, onder regie van minister Mark Harbers. Daarnaast is het essentieel dat water een prominente plek krijgt in het Nationaal Programma Landelijk Gebied om binnen vijf jaar de KRW-doelen, voor zowel waterkwaliteit als -kwantiteit, te halen. Met hydrologische bufferzones rond natuurgebieden en klimaatbuffers kan de sponswerking weer teruggebracht worden in ons landschap. Samen moeten we gaan werken we aan een andere ruimtelijke inrichting van Nederland.
