De knotwilg: bedreigd icoon van cultuurlandschap

"De knotwilg is echt een geweldig ding, want hij is voor mens en dier heel nuttig. Al eeuwen. Voor heel veel diersoorten is hij onmisbaar. De oude dikke en dikwijls holle stam biedt uitstekende nestgelegenheid voor bijvoorbeeld wilde eenden, steenuilen of het winterkoninkje. De katjes vormen voor insecten een prima voedselbron omdat ze al heel vroeg bloeien. En omdat ze vaak in rijen staan is het voor vleermuizen een belangrijke orientatie in een verder leeg landschap." Op de écht oude knotwilgen groeien zelfs andere planten. Vlier, lijsterbes, varens. "In mijn tuin groeit er zelfs een koekoeksbloem in. Maar ook paddenstoelen vinden hier een groeiplek. Als er in de holtes water kan blijven staan maken salamanders er ook gebruik van." In een steeds kaler worden landschap vormen zij nu een cruciale schakel tussen natuurgebieden.

Klompen, manden en voedsel

Het leuke van de knotwilg is dat hij ook aan de mens veel te bieden heeft. "Langs de slootjes geplaatst markeerden ze vroeger de erfgrens en hielden ze de oever in bedwang. Door de wilgen te knotten kwam hout vrij dat mensen eeuwenlang gebruikten voor het maken van afscheidingen en beschoeiingen. Van de stevigere takken werden gereedschapsstelen gemaakt en van de dunnere twijgen bezems, manden en korven. En van de zwaardere stukken hout werden zelfs klompen gemaakt. De takken werden ook wel als veevoer gebruikt. Wat overbleef kon de kachel in."

Bedreigd

Door schaalvergroting en de uitvinding van prikkeldraad verloor de knotwilg samen met andere landschapselementen als houtwallen en maasheggen langzamerhand zijn nut. Goederen die vroeger van wilgentenen werden gemaakt, werden steeds vaker in de fabriek geproduceerd. "Door schaalvergroting zijn veel oude erfafscheidingen weggehaald om er één groot weiland van te maken dat gemakkelijk is te bewerken. Wat vroeger zelfgemaakt werd van wilgentenen en hout, kopen we nu gewoon in de winkel. Van plastic, want dat gaat lekker lang mee." Nu is ons landschap veel kaler en leger, terwijl die elementen van groen enorm belangrijk zijn voor de natuur. Nu werkt Natuurmonumenten maar ook enthousiaste vrijwilligersgroepen er hard aan om de knotwilgen te behouden. "Veel vrijwilligers helpen ons bij het knotten en ook kinderen kunnen helpen en daarna knutselen met de wilgentenen. Het zijn heerlijke dagen waarop iedereen herontdekt hoe fijn het is om buiten te zijn en met je handen te werken."

Help op 1 maart mee met wilgen knotten in de Wieden

Mathiska vertelt over de knotwilg in Tijd voor Max, woensdag 26 februari, 17.10 uur, NPO 1.