Achteruitgang natuur door slechte kwaliteit watersysteem

De belangrijkste oorzaken voor de achteruitgang zijn te veel afvoer van water, grondwateronttrekkingen, uitspoeling van bestrijdingsmiddelen en meststoffen en klimaatverandering. Voor gezonde natuur en het behoud van planten en dieren is voldoende en schoon water cruciaal. Maar ook in Nederland waterland is dat geen vanzelfsprekendheid meer en dat heeft grote gevolgen.

Zowel waterkwaliteit als -kwantiteit zijn een belangrijke indicator voor de toestand van de natuur. Daarom onderzocht Natuurmonumenten hoe het er voor staat met het oppervlaktewater en het grondwater in elf van haar natuurgebieden verspreid over het land.  “De resultaten zijn zorgwekkend”, aldus Wiebe Borren, hydroloog bij Natuurmonumenten; “alle gebieden laten een matige tot slechte toestand en achteruitgang zien. Voldoende en schoon water zijn van levensbelang voor de natuur en daarmee ook voor de mens. We moeten verdere achteruitgang van de natuur stoppen en het verdwijnen van planten en dieren tegengaan. Want de schade dreigt onomkeerbaar te worden.”

Kaderrichtlijn water

Volgens de Kaderrichtlijn Water (KRW) moet uiterlijk in 2027 het oppervlakte- en grondwater in goede toestand zijn én blijven. De recente tussenevaluatie KRW maakte al duidelijk dat er nog veel moet gebeuren om waterkwaliteit en -kwantiteit te verbeteren, maar voldoende concrete maatregelen en aanvullend beleid om de doelen tijdig te bereiken, ontbreken. Ook de Europese Unie heeft Nederland op de vingers getikt en roept op tot meer ambitieuze en concrete maatregelen. Borren;  “Dit rapport maakt duidelijk wat de impact is van de slechte waterkwaliteit en verdroging op de natuur, planten en dieren. Er moeten snel maatregelen genomen worden om het watersysteem te herstellen en de natuur toekomstbestendig te maken”.

Verdroging in Brabantse Wal

In vrijwel alle onderzochte gebieden zijn de grondwaterstanden te laag, wat leidt tot verdroging. Waar water ingelaten kan of moet worden, zorgt dit tot een toename van de inlaat van gebiedsvreemd water dat meestal een minder goede kwaliteit heeft. Op de Brabantse Wal zakken grondwaterstanden zo diep weg in de zomer dat de vennen grotendeels en langdurig droogvallen. Sinds 2018 zijn drijvende waterweegbree en geoorde fuut hier niet meer waargenomen en is ook het aantal dodaarzen afgenomen. 

Vervuiling en vermesting in Holtingerveld

Zowel het oppervlakte- als grondwater in veel gebieden bevatten te hoge concentraties nutriënten en chemische verontreinigingendoor uitstroming van meststoffen en lozingen door industrie. Achteruitgang van de waterkwaliteit in gebieden zorgt voor een verstoring van het natuurlijke evenwicht waardoor planten achteruitgaan, met grote gevolgen voor de biodiversiteit. 

Het Holtingerveld, leefgebied van vele soorten planten en dieren zoals b.v. fraai hertshooi, valkruid, gladde slang, tapuit en kamsalamander, staat zwaar onder druk door verzuring, verdroging en bestrijdingsmiddelen uit de omgeving die tot ver in het gebied worden aangetroffen. Een aantal vlindersoorten zoals het gentiaanblauwtje en heivlinder zijn in recente jaren verdwenen. 

Water sleutel tot natuurherstel

Voldoende schoon water en natuurherstel gaan hand in hand. In de natuurgebieden is vrijwel al het mogelijke gedaan om waterstanden te verhogen en meer water vast te houden. Voorbeelden daarvan zijn het weer laten meanderen van beken, dempen van sloten, verhogen van het waterpeil en de aanleg van waterbuffers. Maar er zijn ook buiten de gebieden structurele maatregelen nodig om het watersysteem te verbeteren. Natuurvriendelijker waterbeheer en regulering van grondwateronttrekkingen is noodzakelijk om verdroging tegen te gaan en natuurlijke kwelstromen te herstellen. Om vervuiling te voorkomen is striktere regulering van vervuilingsbronnen zoals mest- en stikstofemissies nodig.

Maatschappelijk belang

Een robuust, klimaatbestendig watersysteem waaruit schoon en betaalbaar drinkwater komt is in het belang van natuur en onze gezondheid, maar ook voor de bouw en de boer. Er is meer ambitie nodig en daadkracht om de KRW-doelen te bereiken. Het is noodzakelijk dat overheden steviger beleid maken waarbij geen instrumenten worden uitgesloten, met strengere regels voor vervuiling en grondwateronttrekkingen. Alle sectoren moeten én kunnen bijdragen. Een breed gedragen coalitie van bedrijfsleven, bouw, gezondheidsorganisaties, drinkwatersector en natuur- en milieuorganisaties deed in een gezamenlijk watermanifest een voorstel met 10 concrete maatregelen voor het ministerie om te werken aan schoon en voldoende water. Het kan wel, maar er is geen tijd meer te verliezen. 

Lees hier het volledige rapport - De toestand van water in natuurgebieden-