10 vragen over paddenstoelen aan Roel Douwes, ecoloog

Hallo Roel, hoe kan het dat paddenstoelen vaak zó snel groeien?

‘Dat komt doordat paddenstoelen niet groeien door celvermeerdering, zoals de meeste organismen, maar door celstrekking. De cellen van een paddenstoel groeien snel, door opname van water. Vandaar ook dat je vooral paddenstoelen ziet in de herfst. Dan regent het vaak veel en is de temperatuur nog redelijk hoog. Vochtig en warm, daar houden schimmels van.’

Wat zie je eigenlijk, als je een paddenstoel ziet?

‘Een paddenstoel is onderdeel van een schimmel. Je ziet maar een klein deel van het totaal van het organisme. Het grootste deel, de zwamvlok, bevindt zich meestal ondergronds. De paddenstoel die je ziet zou je kunnen zien als de “vrucht” van dit ondergrondse organisme. In de paddenstoel worden sporen gevormd, bedoeld voor de voortplanting. Dat gaat vaak met miljoenen tegelijk, zodat de sporen overal in de lucht aanwezig zijn.’

Hoe komen paddenstoelen aan hun bijzondere namen, zoals elfenbankjes en als er veel bij elkaar staan, heksenkring?

‘Dat zijn namen die gewone mensen bedacht hebben voor paddenstoelen. Van heksenkringen werd gedacht dat die verschenen op plekken waar de heksen ’s nachts dansten. Omdat het plotseling verschijnen en ook weer snel verdwijnen van paddenstoelen niet goed begrepen werd, was de associatie met de duivel en met heksen snel gemaakt. Zo is er bijvoorbeeld de duivelsbroodrussula en de heksenboleet.’

Bestaan er ook giftige paddenstoelen in Nederland?

‘Ja er komen zeker giftige paddenstoelen voor in Nederland. Beruchte voorbeelden zijn de panteramaniet en de groene knolamaniet. Vooral mensen die paddenstoelen plukken om te eten moeten goed oppassen. Verwisseling van eetbare met giftige soorten is een groot risico!’

Hoeveel soorten paddenstoelen zijn er eigenlijk in Nederland?

‘Er komen in Nederland meer dan 5.000 soorten paddenstoelen voor. Dat zijn niet alleen paddenstoelen met hoed en steel (plaatjeszwammen en boleten), maar ook korstzwammen, buisjeszwammen (houtzwammen), knots- en koraalzwammen en stekelzwammen. Dit zijn er ca. 3.200. Daarnaast heb je nog trilzwammen, buikzwammen, roesten. Die hebben geen plaatjes, maar vormen op een andere manier sporen. Dat geldt ook voor de zakjeszwammen. Deze laatste groep is ook behoorlijk groot (ca. 1.900 soorten). Hiertoe behoren bijvoorbeeld bekerzwammen, schijfzwammen en kernzwammen.’

Ok, dat zijn er aardig wat! Zijn er ook zeldzame paddenstoelen in Nederland?

‘Ja er komen zeldzame paddenstoelen voor in Nederland. Vooral in onze duinen en ook in de laagveengebieden komen soorten voor die Europees gezien zeldzaam zijn. Een voorbeeld uit de duinen is de peperbus, uit het laagveen (De Wieden bijvoorbeeld) de moerashoningzwam. Veel soorten zijn zeldzamer geworden dan vroeger. Dat komt vooral door de vermesting met stikstof, maar ook speelt verdroging een rol. Eind vorige eeuw leken veel soorten op uitsterven te staan. Daarna is de situatie wel iets verbeterd, maar nog steeds valt er veel te veel stikstof uit de lucht. Veel soorten kunnen daar slecht tegen. Veel paddenstoelen (meer dan 1.500 van de in totaal 5.000 soorten) staan daarom op de Rode Lijst, dat wil zeggen dat ze bedreigd zijn in hun voorkomen.’

In tekenfilms geven paddenstoelen soms licht. Kan dat echt?

‘Ja er zijn lichtgevende soorten. We noemen dit bioluminescentie. Voorbeelden uit Nederland: de lantaarnzwam geeft licht in het donker als de plaatjes rijpe sporen hebben. Maar het is in Nederland vrijwel nergens meer donker genoeg om dit te kunnen zien. Ook de veel algemenere sombere honingzwam kan licht geven. Het is dan niet de paddenstoel zelf die licht geeft, maar het zijn de schimmeldraden en het aangetaste hout dat oplicht. Maar het moet echt goed donker zijn in het bos wil je het kunnen zien.’

Waar zijn paddenstoelen eigenlijk goed voor?

‘Paddenstoelen hebben tal van functies in de natuur. Een lijstje:

• Een van de belangrijkste is die van opruimers. Ze zijn in staat om bijvoorbeeld hout, naalden en bladeren af te breken, waardoor dit materiaal weer beschikbaar komt in de voedselkringloop in het bos. Als er geen paddenstoelen waren, zou al dit organische materiaal zich ophopen.
• Paddenstoelen zijn ook heel belangrijke helpers van bomen en planten. Via de ondergrondse zwamvlok die rond de wortels zit, kunnen bomen en planten makkelijk water en mineralen opnemen die ze nodig hebben voor hun groei. Zo zijn ze beter bestand tegen droogte en moeilijke omstandigheden. Schimmels krijgen er wel wat voor terug: suikers. Dus energie om bijvoorbeeld vruchtlichamen (paddenstoelen ) te kunnen vormen voor de voortplanting.
• Paddenstoelen zijn ook belangrijk als voedsel. Niet alleen voor ons (denk aan champignons, oesterzwammen, shiitake, cantharellen enz.) maar ook voor dieren in het bos (slakken, muizen, reeën). Er zijn ook insecten die voor hun levenscyclus afhankelijk zijn van paddenstoelen.
• En paddenstoelen zijn belangrijk in de geneeskunde, vooral voor de productie van antibiotica worden verschillende schimmels gebruikt.’

Wat doen we als Natuurmonumenten om ervoor te zorgen dat er paddenstoelen groeien in Nederland?

‘We proberen in onze bossen natuurlijke ontwikkeling veel ruimte te geven: we laten bijvoorbeeld veel dik dood hout in onze bossen liggen: dat is goed voor paddenstoelen die op hout groeien, maar ook voor mossen en insecten. Voor graslandpaddenstoelen is het belangrijk dat je door maaien en beweiden zorgt dat de bodem minder rijk aan voedingstoffen wordt. Dat doen we op heel veel plekken waarvan zowel wilde bloemen maar ook bijzondere paddenstoelen als Wasplaten profiteren. In het Voorsterbos hebben we sinds 2008 een speciaal paddenstoelenreservaat ingericht. Het is een gevarieerd gebied waar bomen zijn aangeplant en ook grasland is. De paddenstoelen moeten er vanzelf komen, paddenstoelsporen zijn superlicht en kunnen zich makkelijk overal verspreiden dus dat komt wel goed.’

Wat kun je zelf doen om ervoor te zorgen dat er meer paddenstoelen komen in je tuin?

'Je moet vooral niet teveel doen. Nog een lijstje:

• Ruim niet alles op in je tuin, maar laat ook eens wat blad, takjes en stengels liggen. Kijk dan bijvoorbeeld eens op een oude brandnetel-  of fluitenkruid stengel in het voorjaar en je zult verbaasd zijn wat er op kan zitten na een lange natte winter. Je kunt soms tientallen minuscule schijfzwammetjes vinden. Wel een loepje of vergrootglas gebruiken!
• Leg in je tuin bijvoorbeeld wat stukken hout op een stapel op een vochtige, schaduwrijke plek. Je zult zien dat er al snel verschillende soorten op zullen komen. Ook op een houtsnipperpad kun je soms al snel veel paddenstoelen zien opkomen.
• Oude bomen, die mogelijk gevaar opleveren, niet helemaal omzagen, maar bijvoorbeeld een paar meter laten staan. Daar heb je nog jaren plezier van. Leuk voor paddenstoelen, maar ook de spechten zullen je dankbaar zijn!’

Wandelroutes in gebieden waar veel paddenstoelen groeien

Vind je paddenstoelen ook zo mooi? Download dan één van onze (gratis) wandelroutes door gebieden waar extra veel paddenstoelen groeien.