Archeologische landschapselementen

Alleen belangrijke mensen werden in grafheuvels begraven; ‘gewone’ mensen kregen een kuil in de grond. De heuvels werden meestal voor meer dan een begrafenis gebruikt. De doden kregen bekers, wapens of siervoorwerpen mee. De grootste heuvel in de omgeving is de Koningsheuvel. De naam verwijst naar de rijke grafuitrusting die in de heuvel is aangetroffen. Zo zijn er een dolk, klokbeker en een stenen polsbeschermer van een boogschutter gevonden. In de grafheuvels liggen geen skeletten of grafgiften meer. Door plundering en ondeskundig onderzoek zijn ze verdwenen. Natuurmonumenten zorgt ervoor dat er geen bomen op de heuvels groeien. De wortels daarvan zouden immers het archeologisch monument vernielen.

Kerkheuvel

Het oude gehucht Wolfheze bestond waarschijnlijk al zo'n 1000 jaar na Christus. De nederzetting lag aan de weg tussen Arnhem en Wageningen. Het was niet veel meer dan een kerk met kerkhof, een boerderij en een schaapskooi. In 1585 trokken de Spanjaarden plunderend en brandstichtend rond op de Veluwe. Wellicht sneuvelde toen ook de tufstenen kerk; in 1624 was er in elk geval niets meer van over. Het bestuur van het Kwartier Veluwe verkocht in dat jaar het 'gruys van de duyfsteen (tufsteen) van de kercke tot Wolffhezen' aan een schipper. Door het cement en wellicht ook skeletresten bevat de bodem van de kerkheuvel (veel) kalk. Er groeien dan ook kalkminnende planten als geel walstro en echte kruisdistel.

Landweer

Aan weerszijden van een wandelpad ligt een lange wal. Ruim 100 meter verderop ligt er nog een. Samen vormen ze een zogeheten dubbele landweer. Landweren werden zowel door de inwoners van de dorpen als door het leger aangelegd en gebruikt. Deze heeft waarschijnlijk een militaire achtergrond. De wallen waren vroeger hoger en begroeid met doornige struiken. Alleen via de weg waren deze hindernissen te passeren. Door ter hoogte van de wal de weg af te sluiten, was het mogelijk de reizigers te controleren, te bestelen of tol te heffen. De karrensporen hadden vroeger niet een vaste loop. Zodra een spoor té ver was uitgesleten, gingen de wagens ernaast rijden en ontstond een nieuw karrenspoor. Een waaier van sporen leidt naar de opening in de wal.

Rondeel

Op een omgracht plateau heeft aan het begin van de zestiende eeuw een verdedigingswerk gestaan. Dit zogeheten rondeel was uit aarde opgetrokken met op de hoeken houten schanskorven (torens). Vermoedelijk heeft deze schans een rol gespeeld in de Gelderse oorlogen, die door Karel van Gelre (1492- 1538) gevoerd zijn met Karel V. In elk geval is ze belangrijk geweest bij de beveiliging en verdediging van de Schelmseweg.

Wodanseiken

In natuurgebied Wolfheze staan vijf zogenaamde Wodanseiken. Ze zijn zo'n 450 jaar oud. Deze plek was rond 1850 populair bij landschapsschilders van de Oosterbeekse school, zoals Bilders en Mauve. De schilders hebben de bomen hun naam gegeven.

• Bouwjaar: 2850-1100 voor Christus