De kier is een mooi begin

Precies twee jaar geleden was het dan zo ver; de Haringvlietsluizen gingen voor het eerst een stukje open. De kier is groots aangekondigd als oplossing voor veel ecologische problemen. In hoeverre maakt de opening de verwachtingen waar? Hoe kijken natuurorganisaties aan tegen de eerste resultaten van het – nu nog voorzichtig - herstellen van de verbinding tussen zee en rivier?

Profiteren vogels en vissen?

Migreren vissoorten als spiering en driedoornige stekelbaars weer tussen zout en zoet water en zijn de leefomstandigheden voor (jonge) vissen van brakwaterzones verbeterd? En; profiteren ook visetende soorten zoals visdiefjes en zaagbekken én de vogels die op slikvlakten foerageren in trektijd? Tijd voor een tussentijdse balans. Aan het woord Frans van Zijderveld van Natuurmonumenten, Vogelbescherming Nederland en het Wereld Natuur Fonds. Samen met ARK Natuurontwikkeling, Staatsbosbeheer en Sportvisserij Nederland bundelen zij de krachten voor een dynamisch Haringvliet.

Voorzichtig

Samengevat geldt: gematigd optimistisch. De eerste resultaten stellen niet teleur. “Tja, vanuit de natuur en al die beschermde en ernstig bedreigde vispopulaties bezien, zou je graag meer willen, maar helaas is er een heel proces nodig. Er spelen namelijk meer belangen dan alleen die van de natuur. Dat betekent dat er slechts kleine stapjes kunnen worden gezet”, zegt Bas Roels van het Wereld Natuur Fonds. 

Nog geen permanente overgangszone

“De kier is maar een kiertje: maar af en toe staat een van de zeventien sluizen open. En als de waterstand in de rivieren te laag is, gaan de sluizen weer dicht”, voegt Roef Mulder van Vogelbescherming Nederland toe. Vlak voor het sluiten wordt het Haringvliet doorgespoeld met zoet water om zo te voorkomen dat zout water achterblijft en verder landinwaarts stroomt.

Dat is ongewenst, omdat ter hoogte van de Spuimonding een waterinlaatpunt is ten behoeve van de drinkwaterwinning. Bovendien is de landbouw afhankelijk van zoet water. Roels: “Maar door het doorspoelen, spoel je dus ook alle vissen die een brakwaterzone nodig hebben om te acclimatiseren, paaien of op te groeien, in een klap weg.” Op dit moment is er dan ook geen sprake van een permanente brakwaterzone met alle natuurlijke rijkdom die daarbij hoort. 

Mede daarom is RAVON, kennisorganisatie voor reptielen, amfibieën en vissen, ook nog voorzichtig optimistisch. Lees meer over hun onderzoek naar vissen in en om het Haringvliet.

Leren

Juist om alle belangen goed in het oog te houden wil Rijkswaterstaat zoals dat heet, lerend implementeren. Oftewel voorzichtig en op grond van de ervaringen de sluizen steeds vaker en verder openzetten. De kier is het begin. “Een mooi begin”, merkt Roels op, maar te weinig. “De natuur holt achteruit sinds de komst van de dam. Soorten gaan sterk achteruit of dreigen zelfs uit te sterven. De houting, elft, fint en zalm bijvoorbeeld.”

Ook Vogelbescherming noemt de kier een goede stap en hopelijk één op weg naar volledig natuurherstel oftewel een herstel van het estuarium als ecologisch systeem. “Het gaat niet alleen om de trekvissen. Ook de vogels, de planten en de waterdieren moeten profiteren. Dat kan alleen als het Haringvliet weer een echt estuarium wordt, compleet met tij, slikplaten, overstromingsvlakten en een forse dynamiek” volgens Mulder. 

Optimaliseren

De natuurorganisaties beluisterend lijkt het alsof het ‘wij’ tegen ‘zij’ (Rijkswaterstaat) is, maar dat is absoluut niet zo. Rijkswaterstaat heeft net zo goed belang bij herstel van de delta. De organisatie heeft wel degelijk natuur in haar doelstellingen staan. Het Haringvliet is bovendien Natura2000-gebied en valt onder de Kaderrichtlijn Water. Beide stellen eisen aan het beheer. 

De natuurorganisaties werken dan ook graag samen met Rijkswaterstaat. Van Zijderveld van Natuurmonumenten; “Rijkswaterstaat zoekt de grenzen van het ingrijpen, het lerend implementeren op. Het streven is duidelijk de opbrengst voor de natuur te optimaliseren en trekvissen die ook naar Duitsland en Zwitserland zwemmen weer de ruimte geven. Maar wel binnen de randvoorwaarden van onder meer de zoetwatervoorziening en de landbouw.”

 

Oevernatuur

Niet alleen in het water zelf, ook op de oevers is hard aan natuurherstel gewerkt; mogelijk gemaakt door het Droomfonds, de financiële impuls van de Nationale Postcode Loterij van 2015 tot 2019. Zo foerageren er sinds de verlaging van de oevers van de Korendijkse Slikken veel meer steltlopers dan voorheen, constateert Van Zijderveld. Ook is er een schitterend vogelobservatorium ‘Tij’ gemaakt. Zo kan ook de mens genieten van een gezonder Haringvliet, iets dat de natuurorganisaties heel belangrijk vinden. Een gezonder en beter beleefbaar Haringvliet biedt óók de lokale recreatieondernemers nieuwe kansen. Ecologie en economie gaan dan mooi samen. 

 

Meer mogelijk

Het mag duidelijk zijn: de natuurorganisaties zijn blij dat de Haringvlietsluizen na jaren van praten nu eindelijk af en toe op een kier staan en dat Rijkswaterstaat allerzins bereid lijkt om verder te kijken. De natuurorganisaties denken actief met Rijkswaterstaat mee en zien goede mogelijkheden om de sluizen vaker en verder open te kunnen zetten binnen de randvoorwaarden van zoetwatervoorziening en waterveiligheid. 

 

Meer zoet water door het Haringvliet

Bijvoorbeeld door meer water via het Haringvliet naar zee af te voeren. Dat kan door de oostelijke zoetwaterverdeling te veranderen. Nu wordt veel zoetwater gebruikt om de Europoort door te spoelen. Minder lijkt mogelijk. Daardoor blijft er meer water voor het Haringvliet over. Meer zoet water door het Haringvliet betekent een grotere tegendruk voor het zoute water en dan kunnen de sluizen dus vaker en verder open. 

Meer ‘kieren’ voor alle trekvissoorten

Bovendien zou volgens de natuurorganisaties de waterinlaat ten behoeve van de drinkwatervoorziening verder oostelijk kunnen worden gelegd. De brakwaterzone kan daardoor groter worden. Ideeën en wensen, maar ook veel waardering voor Rijkswaterstaat die, zo constateren de natuurorganisaties, groener is dan de meeste mensen denken. “Hopelijk zal er steeds meer kunnen en worden ‘gekierd’ zodat iedere trekvissoort in z’n eigen trekperiode kan passeren en de typische en zo waardevolle deltanatuur weer kan floreren”, verwoordt Van Zijderveld. Goed voor de vissen, de vogels én de mensen.‘

Het begin is er. Nu snel samen verder!