Boer en boswachter in gesprek: boeren in de schilderachtige Bovenlanden bij de Nieuwkoopse Plassen

Samen met haar vader Jos werkt Astrid op de boerderij in Zevenhoven. De boerderij ligt pal aan de Groene Jonker. De koeien staan te grazen op de Bovenlanden, een schilderachtige polder in Woerdense Verlaat waar orchideeën bloeien en een orkest van weidevogels je tegemoet zingt. Haar vader Jos beheert al 30 jaar het natuurgebied de Bovenlanden bij de Nieuwkoopse Plassen.

Rustig op de boerderij

Aangekomen bij de familie Van Smoorenburg valt het direct op hoe op hoe schoon het erf is: alles is netjes aangeveegd, het hooi ligt in balen verpakt achter de schuur. Er vliegen veel weidevogels rondom het erf en een torenvalk vliegt uit het nest in de stal. Nog enkele koeien staan hier in deze stal.

Dit zijn de koeien die aan het kalven zijn. Het duurt nog even tot ze ook naar buiten, naar de rest van de koeien gaan.

Hoewel Astrid nog 4 dagen een ‘normale’ baan heeft en Jos (65) haar vele malen heeft gevraagd of ze wel zeker wist of ze dit onzekere bestaan wil, is Astrid standvastig dat ze het boerenbedrijf van haar vader wil overnemen.

“Er is geen mooier werk dan om met de dieren bezig te zijn”, zegt ze met een glimlach op haar gezicht.

Brede blik

Samen met Astrid en Jos maakt boswachter Juriaan een ronde over het erf. Je zou het niet zeggen, maar Jos zat vroeger als toneelmeester bij het toneel en het circus. Hij reisde door het land en was voor zo’n 5 jaar - tot zijn 30e - helemaal uit het boerenleven en in een totaal andere wereld. Nu gebruikt hij deze periode uit zijn leven nog steeds om te reflecteren. Jos vertelt: “Ik zat in zo’n andere sociaal milieu. De mensen daar, de vrienden die ik had, waren nog linkser dan links. Ik vind het alleen maar goed om andere geluiden te horen. Het relativeert, het verbreed je blik om andere meningen te horen. Het helpt om niet direct fel te reageren als mensen wat roepen.”

“Die prachtige witte koeien bleken Blonde d’Aquitaine”

 Uiteindelijk ging Jos niet door voor circusartiest, maar wilde hij toch - net als zijn broer, ooms en vader - boer worden. “Ik was nog een beetje zoekende. Ik kom uit een melkveefamilie en zag dat de een na de ander stopte, of uitgekocht werd. Het waren onzekere tijden.” Melkvee werkte niet voor Jos, vleesvee past volgens hem veel beter op deze plek. Maar, voor welke soort ga je dan? “Ik reed op de snelweg in Frankrijk en ineens zag ik een vrachtwagen met prachtige witte koeien staan. Ik achtervolgde de vrachtwagen, reed hem achterna de snelweg af naar een tankstation en vroeg de chauffeur wat voor ras het was. Het bleken Blonde d’Aquitaine. Hij was nèt op weg naar een verkooppunt, want hij was handelaar in die koeien. Aangezien hij nog geen koper had, besloot ik ter plekke die 10 koeien over te kopen. Mijn vrouw keek wel raar op toen ik thuiskwam.”

Geen drijfmest, bestrijdingsmiddelen of krachtvoer

Jos wilde vanaf het begin af aan op een natuurvriendelijke manier gaan boeren. “We hebben geen drijfmest, gebruiken geen bestrijdingsmiddelen. Krachtvoer hebben we niet nodig. We fokken de koeien. De laatste 2 maanden hebben ze krachtvoer nodig zoals mais en bietenpulp om op te vetten, maar dat gebeurt niet hier op ons bedrijf.”

Stil op de boerderij

In de zomer is het stil op het erf. Alle koeien zijn in het land. “Maar wij ook!”, zegt boer Astrid. “We gaan na 15 juni maaien en hooien. In een jaar heb je de 1e en 2e snede. Zo tot september, oktober zijn we bezig.

Dan gaan we gezellig samen hooibaaltjes maken, dansen in de trekker en steken de duimen naar elkaar op. Dat is gewoon genieten.

Want waar is het nu mooier dan hier? Dat hoge water, die prachtige witte grote koeien in het land met een blauwe lucht en kwetterende vogels. Het boeren is een manier van leven.”

Jong geleerd

Als meisje van 4 jaar holde Astrid al achter de koeien op de boerderij aan. Ze kende iedere koe. Haar broer had minder interesse in het boerenleven. Hoewel Astrid Industrieel Ontwerpen aan de TU in Delft studeerde, heeft ze ook onderzocht of een agrarische opleiding niet bij haar zou passen. Maar de opleidingen waren naar haar mening teveel gericht op de gangbare landbouw. “Dit is nog steeds de standaard. En dat is niet wat we hier doen.”

Terug naar de boerderij

In Delft zat Astrid haar studentenkamer op 9 hoog en heeft ze alle clichés van het studentenleven beleefd. Maar in de weekenden en vakanties kwam ze toch graag terug om op de boerderij te werken. Nu woont boer Astrid in Woerdense Verlaat met haar vriend Ton. “Die werkt bij een landbouwmechanisatiebedrijf. Daar is hij monteur. Nu runnen ze met zijn drieën het bedrijf. “Wanneer koeien aan het kalven zijn, dan wisselen we elkaar af. Dat is het voordeel van in een maatschap werken met 3 man. Je hoeft niet continu zelf uit je bed.”

“We zijn natuurbeheerders”

De koeien die haar vader meenam uit Frankrijk, zijn vleeskoeien van het ras Blonde d’Aquitaine. Het is een sober ras; ze hebben niet veel nodig en zijn wel sterk. Ze doen het perfect op natuurgraslanden waar het niet draait om een zo hoog mogelijke grasproductie. En dat past perfect in de visie van Jos en Astrid: “We zien onszelf niet als vleesproducenten, maar als natuurbeheerders.”

Het bedrijf is 100% kringloop. Slootkanten vreten de koeien niet, hier staat te veel distel en pijpestrootje. Maar, ook dit wordt gebruikt, namelijk als opvulsel voor de potstal. Het hooi wordt gebruikt als voer, en ook verkocht aan kinderboerderijen en dierentuinen. In de Bovenlanden beheren Jos en Astrid ook nog 30 hectare van Staatsbosbeheer.

Hoe werkt het bedrijf?

“Maar, hoe werkt zo’n vleeskoeienbedrijf nu?”, vraagt boswachter Juriaan zich af. Boer Astrid legt uit: “De koeien gaan op verschillende leeftijden naar de slacht. Daarbij wordt vooral gekeken naar hoe het met de koe gaat. Soms is het met 10 jaar, soms met 4. De stieren gaan als ze 6 maanden oud zijn naar een ander bedrijf, het vrouwelijke jongvee blijft. Alle kalfjes staan 6 maanden bij de moeder. Ze gaan mee naar buiten en staan tot oktober / november in de graslanden van de Bovenlanden. Na 6 maanden worden ze gespeend, dat betekent dat ze overgaan van melk naar ruwvoer. Na 2 jaar worden de dames voor het eerst gedekt. Wanneer 15 vaarsen voor het eerst gaan kalven, gaan er 15  andere koeien naar de slacht. Zo houd je steeds hetzelfde aantal, zo’n 80 stuks.”

Biologisch zonder keurmerk

Hoewel Astrid en Jos natuurinclusief boeren hebben ze geen officieel keurmerk. “Het vlees van onze koeien wordt gebruikt als luxe product in de supermarkt, of geserveerd in restaurants. We zijn biologisch zonder het keurmerk. Het levert ons net teveel restricties en beperkingen op. Ook betaal je extra voor keuringen, terwijl wij er zelf niet direct profijt van hebben. De laatste 2 maanden lopen de koeien op een ander, niet biologisch bedrijf. Zo krijgt het vlees ook niet het predicaat.”

Toekomst

Astrid en haar vriend nemen als het mogelijk is in de toekomst het bedrijf helemaal over. Al jaren gaat het redelijk goed met het bedrijf, maar meer zekerheid zou erg fijn zijn. “Het boeren zonder eigen grond hangt van onzekerheden aan elkaar. We pachten grond van Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. Op grote delen hebben nu pachtcontracten en dus zekerheid voor 6 jaar. Echter, op enkele stukken hebben we al 25 jaar lang eenjarige contracten. Daar kun je geen investeringen op doen”, blikt Jos terug.

Korte termijn levert onzekerheden op

En daar zit volgens hem ook wel een pijnpunt. Als maatschappij kopen we stukken land om er natuur van te maken. Vaak wordt dit dan aan een natuurorganisatie gegeven. Zij verpachten dit aan ons boeren en gaan er vanuit dat wij dit voor niets beheren, of tegen de laagst mogelijke prijs. Niemand vraagt: wat heb je nodig om dit te kunnen beheren? Dit is ook een van de redenen dat ik Astrid niet pushte om mijn opvolger te worden. We nemen werk uit handen van de boswachters, zijn een verlengstuk van het natuurbeheer. Meer vertrouwen en zekerheid zou soms fijn zijn.”

Werken naast het boerenleven

Boer Astrid is naast het werk op de boerderij 4 dagen in de week in loondienst. Haar grootste geluksmoment is als er een kalfje geboren wordt en direct zelf gaat drinken bij de moeder. “Het is prachtig om daar bij te zijn.” Wanneer ze fulltime boer wordt? De tijd zal het leren. Tot die tijd werkt Astrid zeer fijn samen met haar vader. “We hebben nooit problemen en versterken elkaar”, vertelt ze lachend.

Samenwerking boer en boswachter

Wanneer boswachter en boer elkaar beter leren kennen, hebben ze ook meer oog voor elkaars belangen, zoals het runnen van een gezond bedrijf en het verhogen van natuur in het boerenland.

Dat is hard nodig. De biodiversiteit in het landelijk gebied holt achteruit. Een toekomstbestendig boerenbedrijf runnen, is een hele uitdaging. Alleen met de inzet van heel veel boeren, consumenten en andere betrokkenen kunnen we het tij keren.

Natuurmonumenten werkt samen met boeren die grond van de natuurvereniging pachten en beheren. Ze zorgen ervoor dat er volop ruimte blijft voor de vogels zoals de grutto om te nestelen. Er wordt geen tot weinig mest verwerkt op het land en ook wordt er niet gemaaid voor 15 juni. Zo hebben de gruttokuikens alle tijd om op te groeien.

Wat kun jij doen?

Een levend boerenland zorgt voor eten, maar ook een plek waar je eindeloos kunt struinen en ontstressen van alle hectiek. Als je niet op het platteland woont of werkt, vergeet je soms dat je met jouw keuzes op je bord invloed hebt op het Hollandse landschap. Die heb je wel degelijk en waarschijnlijk meer dan je denkt! Hoe?

• Koop producten met het keurmerk On the Way to PlanetProof;
• Kies in de winkel voor biologische zuivel en vlees van de boer die zorgt dat de koeien zoveel mogelijk in de buitenlucht kunnen grazen.