20 jaar samenwerking tussen boer en boswachter

Het begon allemaal rond 1995-1997 met het verkrijgen van de eerste 77 hectaren rond de Visplas en Molensteense Plas, kort daarop gevolgd door de Schroevendaalse Plas en de Dilkensplas. Bij enkele terreinen waren de ontgrindingen net klaar, waarna Natuurmonumenten de kale grond in beheer kreeg. Daarmee ontstond een nieuwe situatie in een volledig nieuw landschap. Voor de ontgrindingen zag het landschap er totaal anders uit: het waren deels akkers en weilanden, in bezit van lokale agrariërs. 

Natuurbedrijf van start

Een van deze agrariërs is Jacques Stassen. “In de periode 1997-1998 was ik voorzitter van de lokale boerenbond. Het leek me een goed idee om de politiek in te gaan om onze belangen te behartigen. Natuurmonumenten verkreeg de gronden die ooit van ons waren. Ik vroeg me toen hardop af of het mogelijk was iets voor Natuurmonumenten te betekenen, als aanvulling op onze inkomsten. En dat bleek mogelijk!

Onder de noemer ‘Natuurbedrijf Eiland in de Maas’ startten we in 2000 de samenwerking met 5 deelnemende agrariërs. Nu ruim 20 jaar later zijn we nog steeds met nagenoeg hetzelfde groepje. Eén deelnemer stopte er na 10 jaar mee, maar we vonden al snel een vervanger. Van een andere deelnemer heeft inmiddels zijn zoon het stokje overgenomen. Duidelijkheid, duidelijkheid, duidelijkheid van begin af aan, dat is volgens mij het sleutelwoord tot het succes.”

Veranderend landschap

Het Natuurbedrijf bestaat op dit moment uit Lei, Ceril, Frank, Henk en Edwin. Voor Jacques is het nu tijd om afscheid te nemen, hij gaat met pensioen. Ook voor hem is reeds een vervanger gevonden. “Uit Montfort, maar dat nemen we voor lief”, grapt Jacques. Het geeft aan hoe hecht het groepje Natuurbedrijf Eiland in de Maas is. In die 20 jaar heeft Jacques het gebied zien veranderen: “We gingen van onkruid naar onkruid en van een kaal landschap naar een gebied met tal van struiken. Je past je daar op aan, het is gewoon een gegeven. Het doel is immers natuurbeheer, geen productie zoals verder op onze bedrijven. Het is belangrijk om dat te beseffen.”

Inmiddels is het areaal aan natuur op het Eiland in de Maas gegroeid naar ruim 200 hectare. Konikpaarden en Gallowayrunderen begrazen het gebied en zorgen er zo voor dat het landschap niet dichtgroeit. Waar de dieren graag komen, is de begroeiing korter. Op andere plekken is de vegetatie juist wat hoger of groeien er (doorn)struiken. Zo ontstaat er een waardevolle variatie waarin veel planten en dieren zich thuis voelen.

De grote grazers zijn eigendom van de agrariërs zelf. “Het begon allemaal met 20 runderen en 9 paarden”, vertelt Jacques. “Ik weet niet waar de teller nu exact op staat, maar dat zouden zomaar 150 dieren kunnen zijn.” Na iedere winter wordt de situatie samen met Natuurmonumenten bekeken. Hoeveel dieren zijn er, maar vooral: hoeveel voedsel is er in die periode nog beschikbaar. Wanneer het aantal dieren te groot wordt, wordt een deel ervan uit het gebied gehaald en verkocht als ‘natuurvlees’. Hieruit bestaat een deel van de inkomsten van het Natuurbedrijf.

Werkzaamheden

Het natuurbeheer vormt een waardevolle aanvulling op de inkomsten van de agrariërs, die ook allemaal nog een ‘normaal’ gemengd akkerbouw-melkveebedrijf runnen. Jacques: “We passen onze manier van werken aan. De meeste werkzaamheden laten zich prima inplannen, zoals het controleren van alle rasters. Dat doen we aan het einde van de winter. In totaal zijn we daar twee tot drie weken mee bezig. Natuurmonumenten levert de materialen, wij doen al het werk. Daarnaast controleren we doorlopend onze dieren en verplaatsen we ze wanneer nodig. Bij calamiteiten gaat het natuurbeheer altijd voor, zoals het in veiligheid brengen van alle dieren bij hoogwater. Dat zorgt thuis wel eens voor gefronste wenkbrauwen, maar zo zijn nu eenmaal de afspraken.”

Toekomst

De landbouw is de laatste tijd veel in het nieuws. In de nabije toekomst zal er een hoop gaan veranderen, met nieuwe kansen voor zowel de natuur als de agrariërs. Alle deelnemers van het Natuurbedrijf beamen dat een dergelijke samenwerking meer dan aan te raden is. “Het moet je uiteraard wel een beetje liggen en je moet er open voor staan", aldus Edwin. "Je moet je kunnen aanpassen aan de omstandigheden. En dan gaat het eigenlijk allemaal vanzelf.” Ze zien de toekomst dan ook met vertrouwen tegemoet. “We hopen de komende 20 jaar te mogen voortborduren op wat onze voorgangers de afgelopen 20 jaar gerealiseerd hebben.”

Nieuwe partners

De grootste onzekerheid is de landelijke politiek en de daarmee samengaande subsidies. Met de nieuwe Grensmaasnatuur groeit de totale oppervlakte naar ruim 900 hectare. Natuurmonumenten wil voor het gehele gebied naar eenzelfde constructie, mits dit financieel en beleidsmatig uit te voeren is. Dan zullen ook nieuwe partners voor het Natuurbedrijf gezocht moeten worden. “In theorie kunnen we dit met ons vijven aan", begint Frank. "Maar in de praktijk heb je gewoon extra handen nodig. Een belangrijke factor is de reistijd. Zeker bij calamiteiten, hier vooral bij hoogwater, moet je gewoon snel ter plaatse kunnen zijn. Daarnaast is draagvlak vanuit de regio belangrijk. Dit is best te bereiken door samen te werken met lokale agrarische ondernemers.” 

Huub Joosten

Vanuit Natuurmonumenten was Huub Joosten jarenlang coördinator natuurbeheer van het ‘Eiland in de Maas’. Zijn complete werkgebied liep van aanvankelijk Weert tot Meers, maar zijn hart lag vooral bij de Grensmaas, waar hij  geboren en getogen is en waar hij eigenlijk nooit wegging. Ruim 40 jaar werkte hij voor Natuurmonumenten, eerst als terreinmedewerker en toezichthouder, later dus als coördinator. In die 40 jaar zag hij het gebied spectaculair veranderen. “Het hoogwater van 1993 en 1995 vormden het startsein voor grootschaligere ingrepen, al was men toen op enkele plekken al wel bezig met grindwinning.”

Onkruid

Huub kijkt met een goed gevoel op de samenwerking met de boeren in het Natuurbedrijf terug: “In het begin was het allemaal onkruid wat hier stond en daar kijken ze nu toch een beetje anders naar, ook al zeggen ze nog altijd dat het onkruid is. Toen ik destijds zei dat de distels vanzelf weg zouden gaan, geloofden ze mij niet. Ze hebben in de loop der jaren met eigen ogen kunnen zien dat het echt zo was.”

Vorig jaar ging Huub met pensioen, een periode die goed bevalt met veel aandacht voor zijn gezin. Hij bemoeit zich nu bewust niet meer met het gebied, alhoewel… Tegen een van de deelnemers van het Natuurbedrijf: “Heb je het gezien, dat daar in die hoek, de vegetatie…” Huub slikt met enige moeite zijn woorden in. Met zijn ervaring en passie ziet ‘ie alles, maar hij weet dat het gebied in goede handen is met zijn opvolgers binnen Natuurmomenten én het Natuurbedrijf Eiland in de Maas.

Tekst en foto's: Bob Luijks