Sociale kuddes van Kempen~Broek

Grazers hebben een belangrijke rol in het natuurbeheer. Sinds het uitsterven van het oerrund en oerpaard, ontbreken deze grazers als belangrijke schakel in de natuur. Een schakel die niet na te bootsen valt door mensenhanden of machines. Om variatie en dynamiek in de natuurgebieden van Kempen~Broek te krijgen zet Natuurmonumenten sociale kuddes in.

Taurossen en Schotse Hooglanders in sociale kuddes

Sociale kuddes hebben een natuurlijke leeftijdsopbouw en een min of meer gelijke verhouding tussen mannelijke en vrouwelijke dieren. In deze kuddes nemen de oudere, veelal vrouwelijke, dieren de leiding. Door hun leeftijd en ervaring weten ze waar ze welke voedingsbronnen kunnen vinden en welke planten ze wel en niet kunnen eten. Zo leiden ze hun kudde door het terrein om altijd het juiste voedsel te vinden. Deze kennis geven ze van generatie op generatie over. De kalfjes die geboren worden groeien op in de kudde. Vaak liggen ze in een crèche bij elkaar met een ouder dier als oppas in de buurt. Met een jaar of twee tot drie worden de jonge runderen langzaam volwassen. Stieren verlaten volleerd de koeiengroep en trekken de wijde wereld in op zoek naar een eigen plekje of een stierengroep waar ze welkom zijn. Wordt de koeiengroep te groot, dan splitst één van de oudere koeien zich af en neemt haar dochters en kleindochters mee. Zo ontstaat er spreiding van de begrazing in het gebied. Hiermee zorgt een sociale kudde voor nog meer variatie in het terrein.

Stoere stieren

Jong volwassen stieren leven in stierengroepen, ze bezetten territoria in het gebied waar ook de koeien zich geregeld ophouden. Om indruk te maken wedijveren ze met elkaar. Vooral in de bronsttijd (mei, juni) wordt de onderlinge dominantie bepaald. Ze krabben en stampen met hun hoeven de bodem open en werpen met hun horens het zand omhoog. Een indrukwekkend schouwspel. Hierdoor ontstaan de zogeheten stierenkuilen. Een open zandige plek waar reptielen en warmte minnende insecten zoals zandgoudwespen lekker kunnen opwarmen. De open gekrabde bodem is een mooie kiemplek voor pioniersplanten als duizendguldenkruid en bleke klaproos.  Ook rukken ze met hun horens stekelige doornstruiken of graspollen uit en lopen ermee op hun kop rond. Is dat alles niet voldoende om de tegenstander te imponeren, dan gaan alsnog de koppen tegen elkaar en wordt er stevig geduwd en getrokken. De verliezer druipt af en koelt zijn woede en teleurstelling op een doornstruik of een talud. Stieren die de concurrentie na een aantal jaren niet meer aankunnen, trekken zich terug in gebiedsdelen die door de andere dieren gemeden worden. De onderlinge concurrentie tussen stieren zorgt dus voor extra dynamiek in natuurgebieden en een goede spreiding van de grazers over het gebied.

Bescherming tegen wolven

Stieren blijken ook een belangrijke rol te vervullen bij het beschermen van de koeiengroepen met hun jongen. In gebieden met wolven trekken vaak meerdere stieren met een koeiengroep mee. Aanvallen van wolven op zo’n groep zijn dan minder succesvol. De bescherming van een koeienkudde is zelfs zo groot dat ook reeën en wildlevende paarden ’s nachts de rundergroep opzoeken om veilig te zijn voor de wolven.

Exmoorpony’s

Paarden hebben een ander graasgedrag dan runderen. Ze knabbelen het gras en kruiden waar de runderen niet bij kunnen kort af, doen zich tegoed aan pijpenstrootje en eten aan boombast.  De pony’s nemen graag een zandbad. Zo ontstaan open zandige plekken waar bijvoorbeeld zandbijtjes van profiteren. Paarden gebruiken vaste routes, hierdoor ontstaat een netwerk aan ‘veepaadjes’. Terwijl ze over deze paadjes wandelen, laten ze hun poep vallen. Op en langs de paden ontstaat heel plaatselijk verrijking van de bodem. Gegeten zaden ontkiemen in de poep en zo ontstaat een mozaïek aan verschillende plantensoorten, die op hun beurt weer verschillende insecten aantrekken.

Het sociale kuddeverband van paarden is anders dan bij runderen. Bij paarden is eerder sprake van haremvorming. Een leidhengst probeert een aantal merries om zich heen te verzamelen en bij elkaar te houden. Zowel de jonge merries als hengsten worden verstoten wanneer ze geslachtsrijp worden. Jonge merries sluiten zich na een tijdje aan bij een ander bestaand harem terwijl jonge hengsten eerst een aantal jaren optrekken in een hengstengroep om op den duur hopelijk een eigen harem te veroveren.

In weer en wind

Jaarrond grazen de runderen in de gebieden van Kempen~Boek. Taurossen, Schotse hooglanders en Exmoorpony’s zijn erop gebouwd om het hele jaar door buiten te leven. Ze zijn winterhard en passen zich makkelijk aan de omstandigheden aan. In de zomer eten ze extra veel. Ze maken dan een dikke speklaag aan. Deze speklaag vormt een energiebron om de wintermaanden door te komen. Bovendien vormt de wintervacht een extra ‘jas’ die ze tegen weer en wind beschermt.

In de winter als er weinig gras is, eten ze taaie planten zoals brandnetels en distels. Dat geeft ruimte voor verjonging: in het voorjaar komen er nieuwe planten waar insecten hun eitjes op leggen en waar ze nectar van eten. En van die insecten leven weer vogels. In het vroege voorjaar als de sapstroom van bomen en struiken op gang komt, eten de runderen en paarden takken, twijgen en bomen aan. Zo houden ze bomen en struiken klein en het gebied (half) open. Zo zorgen de grazers voor variatie aan planten en dieren in het gebied.

Gedragsregels

• Je bent welkom in het leefgebied van de grazers.
• Houd tenminste 25 meter afstand. Bewonder ze vooral, maar blijf op afstand. Ze zijn rustig, maar niet tam. Voordeel is dat je op deze afstand goed het natuurlijke sociale gedrag kunt bekijken.
• Doorkruis een kudde niet, zeker wanneer er kalfjes zijn of wanneer het bronsttijd is van de stieren. Soms liggen ze op een pad, dat vinden ze lekker warm. Neem dan toch een omloopje, ook al moet je daarvoor even van je pad af.
• De hond mag mee het leefgebied van de grazers is, uiteraard wel aan de lijn. Misschien is je hond gewend aan koeien en paarden, andersom is dat niet het geval.
• En met alles geldt, vertrouw je het niet? Ga dan terug en neem een andere route.
• Voer de dieren niet. Ze worden opdringerig naar mensen toe en moeten uiteindelijk verwijderd worden.

Kuddebeheer

Veebeheerders en vrijwilligers houden het terrein en de kudde in de gaten. De dieren worden geteld en hun conditie bekeken, net als de voedselvoorraad in het gebied. In de winter kunnen de dieren tot 30% van hun gewicht verliezen. Is er echt te weinig voedsel beschikbaar dan worden ze bijgevoerd.

(Om)kijken naar grazers

De kuddes in het Kempen~Broek staan onder regelmatige controle van de kuddebeheerder en vrijwillige veecontroleurs. Echter, 24 uur toezicht is niet mogelijk. Daarom zijn alle extra ogen gericht op de grazers welkom. Mocht je in het Kempen~Broek een dier in nood zien, bel dan het nummer van de kuddeverzorger. Dit nummer is 06-20817385 en staat op de blauwe bordjes bij de ingangen van begraasde gebieden.