Veelgestelde vragen over natuurherstel Fochteloërveen

Natuurmonumenten gaat natuurherstelmaatregelen uitvoeren en het gebied daarmee toekomstbestendig maken. Oude houten kades zullen vervangen worden door zand-/leemkades om regenwater in het gebied beter vast te kunnen houden. Tegelijkertijd willen we flora en fauna voldoende ruimte bieden en ontstaan er mogelijkheden voor het verbeteren van de recreatie.

Natuurherstelwerkzaamheden zijn nodig, omdat de natuur in dit unieke gebied verloren gaat. Stikstof, ontwatering, klimaatverandering, versnippering en verstoring zetten de natuur in dit hoogveengebied onder druk.

Het Fochteloërveen is een van de grootste overgebleven hoogvenen van Europa. Het gebied herbergt maar liefst 300 soorten die op de Nederlandse Rode lijst staan en is een van de Natura 2000 beschermde gebieden. Bovendien heeft het Fochteloërveen en haar ontstaansgeschiedenis een belangrijke stempel gedrukt op de streek, het landschap en haar bewoners. Wij zijn een trotse beheerder van deze natuur en hopen met heel veel betrokkenen samen deze natuur voor de toekomst te behouden.

Hoogveennatuur is kwetsbare natuur. De soorten die er leven zijn specifieke hoogveensoorten die zich hebben aangepast aan hoogveennatuur gedurende duizenden jaren. Maar liefst 300 rode lijstsoorten leven in het Fochteloërveen. Sommige daarvan het hele jaar rond zoals reptielen, insecten en ook plantensoorten. Daarnaast zijn er soorten tijdens een gedeelte van het jaar in het Fochteloërveen. (wintergasten en broedvogels)

Kraanvogels, zeearend, grauwe klauwier, veenmier, ringslang, adder, levendbarende hagedis, noordse glazenmaker, boomkikker, gevlekte witsnuitlibel, gladde slang, heikikker, noordse winterjuffer, poelkikker, otter, draaihals, heidehommel, ericabij, hoogveenglanslibel, veenhooibeestje, gevlekte glanslibel, paapje, zomertaling, watersnip. Ook zijn er maar liefst 20 soorten veenmossen, lavendelhei, eenarig wollegras, gelobde maanvaren en grote wolfsklauw.

In de winter is het gebied belangrijk als slaapplaats voor toendrarietgans, wilde zwaan, kolgans, slobeend, wintertaling, kleine zwaan, blauwe kiekendief. Daarnaast overwinteren er vaak klapeksters en zien we vaak slangenarenden die tijdelijk in het gebied verblijven.

Een hoogveen heeft regenwater nodig en functioneert als het ware als één grote spons. In een hoogveen is van nature weinig voedsel beschikbaar voor dieren en planten, daarom leven er specialisten die daar goed op gedijen. Een hoogveen kan alleen groeien als de waterstanden hoog en stabiel zijn.

Stikstof 

Een teveel aan stikstof zorgt dat in het hoogveen planten groeien die er anders niet zouden groeien. Stikstof verrijkt de bodem waardoor grassen zoals pijpenstrootje en bomen zoals berken welig groeien. Ze verdringen de bijzondere specialistische hoogveensoorten.

Verdroging

Grassen, bomen en struiken verdampen veel water en daardoor wordt de kans op het uitdrogen van het hoogveen groter.

Klimaatverandering

Eén van de gevolgen van het veranderende klimaat is het optreden van langdurige droogteperiodes. Daarnaast zorgt de hogere temperatuur voor meer verdamping.

Verstoring

Steeds meer natuurliefhebbers weten de natuur te waarderen en genieten van het Fochteloërveen. Het gebied is echter onvoldoende ingericht op de komst van deze bezoekers waardoor er meer sprake is van verstoring. Natuurbehoud en genieten van de natuur is niet meer in balans.

Het toekomstbestendig maken van het Fochteloërveen is bijzonder vanwege de omvang, de hoeveelheid betrokken partijen en de wijze van financieren.

Dit project wordt gefinancierd door de landelijke overheid (ministerie van LNV) én door de provincie Fryslân en de provincie Drenthe vanuit het Programma Natuur. De samenwerking met de overheden, gemeenten, waterschappen en Staatsbosbeheer maakt dat we dit grootse project kunnen uitvoeren.

De herstelmaatregelen in het Fochteloërveen zijn ook voor Natuurmonumenten groot. Projecten op deze schaal hebben we ‘gelukkig’ zelden. ‘Gelukkig’ omdat het woord herstelmaatregel al aan aangeeft dat er iets niet goed gaat. Een project van deze omvang plaatst ons altijd voor een enorm dilemma, want een ingreep van deze omvang heeft ook (op korte termijn) impact op de natuur. Wij zijn daarmee het liefst heel erg terughoudend, maar niets doen leidt in dit geval tot het verdwijnen van unieke natuur. Voor de langere termijn denken en verwachten wij dat deze herstelmaatregelen zorgen voor betere bescherming en uitbreiding van het hoogveen.

Na een lange periode van voorbereiding wordt er sinds oktober 2022 gewerkt aan het herstellen van de kades in het Fochteloërveen. Voorafgaand aan deze werkzaamheden in het hoogveengebied is er zorgvuldig onderzoek gedaan, zijn betrokkenen geïnformeerd en is het vergunningentraject gestart.

Dit is ook voor ons een enorm dilemma. Om dieren niet te verstoren en hen hun rust te gunnen, werken we liever niet jaarrond. Maar tegelijkertijd zijn we liever zo kort mogelijk op een plek in het gebied intensief aan het werk, dan jarenlang op meerdere plekken. De werkzaamheden in de eerste fase zullen in het najaar 2022 starten. In het broedseizoen wordt niet gewerkt. Vervolgens gaan de werkzaamheden in het najaar van 2023 weer verder. Let wel: Het gehele project vraagt om maatwerk. Door voortdurende monitoring en mitigerende maatregelen hopen we op de minste verstoring. Bovendien, niets doen betekent dat de natuur verdwijnt. Door het uitvoeren van herstelmaatregelen wordt de natuur tijdelijk verstoord om haar uiteindelijk beter te beschermen en te behouden.

Het herstellen van de kades moet in principe binnen drie jaar gereed zijn. Dit is een verplichting vanuit Versneld Natuurherstel. Daarnaast zal het verbeteren van de balans tussen natuurbehoud en recreatie mogelijk wel langer duren.

Er ligt ongeveer 90 km aan kades in het gebied waarvan ruim 50 km vervangen moet worden. Voor deze 50 km is dat echt urgent. Dit zijn flinke lengtes. We zullen de kades niet in het gehele gebied, overal tegelijk vervangen. We kijken continu naar de impact op de natuur en proberen onnodige schade en verstoring te voorkomen. De provincies kijken als bevoegd gezag daarin ook kritisch mee. Uiteindelijk zullen er in het hele gebied kades hersteld moeten worden, we zullen telkens zorgen dat er voor de natuur genoeg rustige en veilige plekken beschikbaar zijn. De ingrepen worden dus gespreid in de tijd en in het gebied om dat zo goed mogelijk te doen.

Het hoogveen wordt enkel door regenwater gevoed. Regenwater is zuurstofarm en bevat weinig tot geen mineralen. Dit in tegenstelling tot grondwater.

Een hoogveengebied zoals het Fochteloërveen is van nature vrijwel vrij van bomen en struiken. Veel hoogveen planten en dieren hebben zich aangepast aan deze openheid en verdwijnen als deze openheid verdwijnt. Daarnaast zorgen bomen en struiken voor een hogere verdamping waardoor het hoogveengebied droger wordt. De biodiversiteit zal afnemen als we bomen en struiken in het hoogveen hun gang laten gaan.

Klimaatverandering wordt veroorzaakt door de uitstoot van CO2 als gevolg van het gebruik van fossiele brandstoffen. In zekere zin is dat begonnen met het grootschalig verbranden van veen/turf, want ook in veen ligt veel CO2 opgeslagen. Nog steeds. Door het hoogveen nat te houden kunnen we de daarin opgeslagen CO2 vasthouden. Bovendien legt een herstellend en levend hoogveen meer CO2 vast dan een groeiend bos. Als het ons dus lukt om het hoogveen te behouden en te herstellen leveren we tegelijkertijd een bijdrage aan het tegen gaan van klimaatverandering.

De natuurherstelmaatregelen maken onderdeel uit van het Natura 2000 beheerplan. Voor Natura 2000 zijn doelen geformuleerd zoals een uitbreiding in oppervlakte en verbetering van kwaliteit voor actieve hoogvenen. Dit wordt momenteel niet gehaald. Dit komt door de hoge stikstofdepositie en op veel plekken een te droge situatie. Door de kades te herstellen blijft het hoogveengebied behouden en is toekomstig beheer gemakkelijker. We zijn dan ook blij dat daarvoor nu middelen beschikbaar zijn.

Voorafgaand aan de herstelwerkzaamheden is lange tijd onderzoek gedaan naar de dier- en plantensoorten en de bijbehorende (leef)gebieden. Op basis van deze monitoring wordt de uitvoering mede bepaald. Kades worden in sommige gevallen verlegd om extra kansen voor de soorten te creëren. Ook worden voorafgaand aan de werkzaamheden zogenaamde mitigerende maatregelen uitgevoerd. Door middel van deze maatregelen zorgen we er voor dat de soorten kunnen blijven voortbestaan in hun (leef)gebied, bijvoorbeeld door het aanleggen van een reptielenverblijf. Tijdens de uitvoering houden de ecologen continu de flora en fauna goed in de gaten; het beschermen daarvan is immers ook ons belang.

Dat de omgeving hinder zal ondervinden van de werkzaamheden is niet helemaal te voorkomen. Tijdens de werkzaamheden zal er continu gekeken worden hoe we die impact zo klein mogelijk houden. We gaan daarom telkens met betrokkenen in gesprek om met elkaar naar oplossingen te zoeken. Op regelmatige basis organiseren we informatie bijeenkomsten en excursies. Achtergrondinformatie en nieuwsberichten zijn te vinden op de projectpagina’s en bezoekers worden eventueel via bebording in het gebied op de hoogte gehouden. Ruimte voor vragen is er altijd. Hiervoor kan men mailen naar [email protected].

Dat bezoekers hinder zullen ondervinden van de herstelwerkzaamheden is niet helemaal te voorkomen. Tijdens de werkzaamheden zal er continu gekeken worden hoe we die impact zo klein mogelijk houden. De herstelwerkzaamheden worden in fases uitgevoerd. De ingrepen worden dus gespreid in de tijd en in het gebied. We zullen telkens zorgen dat er voor de natuur genoeg rustige en veilige plekken beschikbaar zijn. Tegelijkertijd blijft een groot deel van het gebied toegankelijk voor bezoekers en blijft er voldoende ruimte om te genieten van de natuur.

We proberen de inrichting van het gebied parallel te laten lopen met het kadeherstel. Bij het aanleggen van de nieuwe kades ontstaan goede mogelijkheden voor het verbeteren van routes en voorzieningen.

We houden bij de inrichting rekening houden met de komst van meer bezoekers. Steeds meer mensen weten de natuur te waarderen en brengen een bezoek aan het Fochteloërveen. Door rustgebieden te creëren en op andere plekken juist aantrekkelijke routes en voorzieningen te realiseren kunnen we er voor zorgen dat natuur- en belevingswaarden in balans zijn.

Zoneren is het inrichten van een natuurgebied. Een goede zonering zorgt er voor dat alle bezoekers, zoals wandelaars, fietsers en fotografen van het Fochteloërveen kunnen genieten zonder dat ze de kwetsbare dieren en planten verstoren.

In de wereld, maar zeker in Nederland is nog maar weinig natuur over. De biodiversiteit is hier schrikbarend laag, wereldwijd zijn tal van problemen toe te schrijven aan de grootschalige exploitatie en het vernietigen van natuur. Investeren in natuur is broodnodig. Voor een gezonde leefomgeving is natuur van grote waarde. Natuur kan bijdragen aan het oplossen van meerdere grote uitdagingen van deze tijd. Klimaatverandering, de waterkwaliteit, schone lucht, voedselvoorziening, gezondheidsproblemen, de natuur is onze belangrijkste bondgenoot. Investeren in oplossingen is altijd een goede zaak. Daarbij zou het natuurlijk extra helpen als we met elkaar ook de oorzaak van die problemen aanpakken.

Een gezond hoogveen kan ons helpen bij klimaatverandering. Het hoogveen kan namelijk enorme hoeveelheden water vasthouden en langzaam afgeven, hiermee worden overstromingen voorkomen. Het zorgt bovendien voor aanvulling van het grondwater dat we weer gebruiken als drinkwater en in de landbouw. En dit water is heel belangrijk voor natuurgebieden die lager in het systeem liggen. Het hoogveen kan ook CO2 vastleggen, zelfs meer dan een bos. Hiermee kunnen de broeikasgassen die in de atmosfeer zitten worden verlaagd. Tenslotte is het hoogveen een groene airco omdat een nat hoogveen heel veel warmte kan opnemen waardoor de omgevingstemperatuur tijdens hittegolven wordt verlaagd.

Kennis uitwisselen is essentieel. Dat doen we dan ook op allerlei manieren. Het projectteam bestaat onder andere uit meerdere specialisten van verschillende terrein beherende organisaties, waterschappen en adviesbureaus. Daarnaast maken we gebruik van het landelijke hoogveenkennisteam, de teams Stikstof en Klimaatbuffers van Natuurmonumenten. Ook wisselen we kennis uit met allerlei hoogveenbeheerders in Europa. Bijvoorbeeld met de Diepholzer Moorniederung (Duitsland), Store Mosse (Zweden), Hoge Venen (Belgie), Clara Bog (Ierland).