Standpunt over verpachting van natuurgronden

Zo’n samenwerking moet meerwaarde hebben voor zowel Natuurmonumenten als de pachter. Pachtwetgeving moet daarvoor optimaal bijdragen aan het natuurbeheer, de biodiversiteit bevorderen, maatschappelijke en wettelijke opgaven helpen behalen en tegelijkertijd ook de pachters voldoende zekerheid bieden.

Situatie

Natuurmonumenten beheert ruim 112.000 hectare aan natuur. Wij beheren deze gronden om de natuur te herstellen of te beschermen tegen de schadelijke gevolgen van bijvoorbeeld stikstof of verdroging. Natuurmonumenten doet veel van het beheer zelf en met vrijwilligers of loonwerkers. Ook boeren helpen Natuurmonumenten bij het beheer wanneer zij natuurgronden van ons pachten. We verpachten zo’n 25.000 hectare natuurgebied aan zo’n 1900 pachters.

Het beheer van onze verpachte grond houdt bijvoorbeeld in het beweiden of maaien van weidevogelgraslanden of fauna en kruidenrijke graslanden. We moeten de Nederlandse natuur herstellen en daarom is wettelijk vastgelegd dat op alle natuurgronden natuurdoelen behaald moeten worden. Voor deze natuurdoelen is er soms een vorm van (landbouwkundig) beheer die goed aansluit bij de werkzaamheden van boeren. Uitgangspunt hierbij is dat het draait om landbouwkundig beheer én dat het product dat van die natuurgronden af komt, benut kan worden in de landbouw. Op deze natuurgronden gelden andere regels dan op gangbare landbouwgronden. Zo mogen er op al onze pachtgronden geen chemische bestrijdingsmiddelen of kunstmest worden gebruikt.

Het verpachten van natuurgronden heeft meerwaarde voor boer en Natuurmonumenten. De boer kan er zijn vee laten grazen, het maaisel gebruiken als strooisel voor in de stal of als veevoer. De grond en het gewas hebben dus economische waarde voor het boerenbedrijf. Boeren, die vaak ook onze buren zijn, helpen met werkzaamheden zoals maaien en de inzet van hun kuddes. Bijkomend voordeel: door deze samenwerking leren boeren meer over natuurbeheer en Natuurmonumenten meer over het werk op een boerenbedrijf. Dit leidt ook tot beter wederzijds begrip. Omdat je op natuurgronden niet alles kunt doen wat op landbouwgrond wel kan, geldt er ook een aangepaste pachtprijs. De prijs is lager bij intensiever beheer of lage opbrengsten voor de pachter. 

Probleem

De pachtwetgeving stamt uit 1958 en sommige regels zijn al decennia niet aangepast. Dit zorgt ervoor dat de regels niet meer optimaal aansluiten bij de praktijk van het natuurbeheer voor onze pachters, veelal boeren, maar ook niet voor Natuurmonumenten zelf als verpachter. De huidige regels voor natuurgronden staan langjarige zekerheid voor de pachter en het beste natuurbeheer voor Natuurmonumenten in de weg.

Er zijn twee soorten pachtcontracten: geliberaliseerde pachtcontracten met een looptijd van 1 tot 6 jaar of reguliere pachtcontracten die soms eeuwigdurend zijn. Voor natuurgronden is ander beleid nodig, want het beheer vereist meer flexibiliteit. Als het slecht gaat met een bepaalde planten- of diersoort moet het beheer aangepast kunnen worden en een paar droge zomers vereisen soms een hoger waterpeil. Pachtcontracten kunnen echter niet tussentijds gewijzigd worden. Aan de andere kant willen pachters vaak langjarige contracten voor hun bedrijfsvoering, omdat dat meer zekerheid geeft.

In 2025 wil de Rijksoverheid de pachtregels herzien. Samen met andere natuurorganisaties pleit Natuurmonumenten voor apart beleid voor het verpachten van natuurgronden. Beleid waar natuur en pachter baat bij hebben. 

Wat vindt Natuurmonumenten?

Pachtwetgeving moet optimaal bijdragen aan het natuurbeheer, de biodiversiteit bevorderen, maatschappelijke en wettelijke opgaven helpen behalen en tegelijkertijd ook de pachters meer zekerheid en duidelijkheid bieden. 

Daarom moet bij de herziening van de pachtwetgeving gezocht worden naar een vorm die beter past bij het natuurbeheer. Beheer van natuurgronden vereist meer flexibiliteit in de pachtvoorwaarden.

Zo kan het bijvoorbeeld wenselijk zijn om na een aantal droge jaren wat minder te maaien of beweiden om de bodem te beschermen. Of als blijkt dat veenbodems inklinken, is soms een hoger waterpeil vereist. Soms valt ook de gewasopbrengst tegen en kan de pachtprijs aangepast worden. Als een lopend pachtcontract tussentijds aangepast kan worden naar wat de natuur nodig heeft aan beheer, kan Natuurmonumenten meer langjarige zekerheid geven aan de pachter. De juiste balans tussen flexibiliteit en zekerheid is cruciaal om zowel het natuurbeheer als de samenwerking met pachters te verbeteren.

Wat doet Natuurmonumenten?

Onze coördinatoren natuurbeheer werken elke dag samen met onze 1.900 pachters aan het beste natuurbeheer op onze natuurgronden. Ondertussen werken wij samen met andere natuurorganisaties en boeren aan betere pachtregels. Natuurmonumenten biedt steeds vaker langere contracten aan bij een goede wederzijdse samenwerking. Tot slot, kijken we altijd samen met onze pachters hoe we de pachtprijs kunnen afstemmen op het opbrengend vermogen van de grond en het gevraagde beheer en waar nodig stellen we de prijs bij.

Elke pachtrelatie en elk gebied is anders. Dit vraagt maatwerk zodat een samenwerking optimaal past bij de pachter én het natuurgebied. Pachtbeleid van de overheid moet transparant en uitlegbaar zijn, maar wel rekening houden met de verschillen tussen gebieden en pachters en ten dienste staan van een natuurrijker Nederland.