Hoog water - jaarverslag 2021

De extreme wateroverlast in juli van 2021 in Zuid-Limburg onderstreepte dat. In korte tijd kwamen er enorme hoeveelheden water uit Duitsland en België. De Maas, beken en geulen overstroomden op diverse plekken met grote schade als gevolg. Onze boswachters evacueerden 173 paarden en runderen uit vijf natuurgebieden. Wat het hoogwater ook duidelijk maakte is dat grotere problemen zijn uitgebleven dankzij de maatregelen die in het Nederlandse deel van het Maasdal zijn genomen na de overstromingen in 1993 en 1995. Door een combinatie van grindwinning en maatregelen die de hoogwaterveiligheid bevorderen ontwikkelt de Maas zich tot een natuurgebied met veel dynamiek én ruimte om piekhoeveelheden water op te vangen (zie kader en Infographic).

Wat niet goed voor de natuur was, waren de enorme hoeveelheden afval die met het water meekwamen. Tijdens 50 gecoördineerde acties hebben ruim 700 vrijwilligers zo’n 50.000 kilo afval opgeruimd in onze gebieden langs de Maas, Geul en Geleenbeek. Naast individuele vrijwilligers, kregen we hulp van organisaties zoals reclassering, scouting, andere natuur- en milieuorganisaties en bedrijven. Afgezien van de overlast was het hoogwater voor de natuur een verrijking, natuurgeweld kan dus ook een positief effect hebben op de natuur. Grote hoeveelheden zand en grind kwamen in beweging, waardoor grindeilanden en zandduinen ontstonden. Juist dit zijn plekken waar bijzondere planten en dieren voorkomen. Zo ontkiemden al heel snel zwarte populieren, de zeldzaamste boomsoort van Europa. Kleine plevieren en oeverlopers kwamen er voedsel zoeken. Er zijn steile wanden ontstaan, waar oeverzwaluwen en bijen kunnen nestelen. Ook zijn stukken ooibos weggeslagen. Daar zal bosontwikkeling opnieuw beginnen, waardoor variatie tussen oude en jonge bomen ontstaat. De wortelkluiten van omgevallen bomen zijn voor ijsvogels geliefde plekken om te nestelen. Zo kreeg een natuurlijke én klimaatbestendige Maas door het hoogwater een flinke impuls.

In het Geuldal, ook in Zuid-Limburg, nemen we sinds een aantal jaren met ARK Natuurontwikkeling diverse maatregelen om water langer vast te houden en afstroming af te remmen. Het gaat daarbij onder andere om waterberging bij de bron, ruimte voor meandering van de beken, herstel van graften (knik of mini-terras) op de hellingen en het verwijderen van drainage. Het water komt door deze maatregelen gedoseerd in de Geul en vervolgens in de Maas terecht. Doordat het water langzamer afstroomt, kan er ook nog eens meer water in de bodem wegzakken. Dit voorziet in een watervoorraad voor drogere tijden. Naast de waterhuishouding verbeteren deze maatregelen de natuur en de landschappelijke kwaliteit. In 2021 is 9 kilometer aan drainagebuizen op zo’n 53 hectare grasland uit gebruik genomen. In een aantal graslanden kwam kwelwater al snel weer aan de oppervlakte. Waar dat tot voor kort nog onmogelijk leek, kleurt het nu weer blauw van de beekpunge. En op andere plaatsen zagen we een explosie van echte dotterbloem. De uitvoering gebeurde tot de zomer 2021 vooral door afzonderlijke organisaties zoals waterschap en terreinbeherende instanties. Tijdens het hoogwater werd duidelijk dat iedereen moet meehelpen met oplossingen. In het Nationale Postcode Loterij project ‘Natuur als bondgenoot tegen overstromingen in Limburg’ van het Wereld Natuur Fonds werkt Natuurmonumenten samen met andere partners aan het vergroten van de betrokkenheid en zelfwerkzaamheid in natuurlijke oplossingen, onder andere door de inzet van klimaatambassadeurs.

In Zuidoost-Drenthe maakten we met boeren afspraken over herinrichting van het stroomgebied van het Drostendiep. Door hoog in het beekdal meer water vast te houden en lager in het dal ruimte te scheppen voor waterberging, wordt de landbouw beschermd tegen wateroverlast. Ook het stedelijk gebied van Coevorden heeft hierdoor minder wateroverlast. Onderzocht wordt of het gebied geschikt is voor weidevogels; het alternatief is moerasnatuur.